مقایسۀ تطبیقی معماری غربی و اسلامی در نسبت تأثیرپذیری از بحران علمزدگی و دانش کمیتمحور
نسیم اشرافی
استادیار گروه معماری، واحد پردیس، دانشگاه آزاد اسلامی. پردیس. ایران.
چکیده
فرایند خلق در هنر و معماری بدون درنظرگیری «معرفتشناسی» اولیه، با ابهام و خلط مفاهیم همراه خواهد بود. نگرش علممحور و اصالتبخشی بر ذهن انسان در اینکه توانایی شناخت همهچیز را دارد، با متمرکزشدن بر اصالت خود علم نهتنها مسیر جامعۀ غربی را از شناخت حقیقت منحرف کرده است، بلکه با رسوخ بر شناختشناسی اسلامی در جوامع مسلمانان سیر معرفتی آنها را نیز به سمت کمیتگرایی و علممحوری سوق داده است؛ تا حدی که جایگاه دین و وحی بهعنوان منبع اصلی معرفت، در اکثر علوم بشری این جوامع تغییر کرده و غایتانگاری خود علوم بهجای غایتمحوری شناخت حقیقت در حوزههای مختلف دانش و هنر سببساز عقیمماندن تصمیمسازیهای اجرایی در این جوامع شده است. این نوع شناختشناسی بر معماری، بهعنوان هنر و دانش فضاسازی، نیز بیتأثیر نبوده است و جایگاه حکمت در فعل معماری را، که در گذشته در قلب رسالههای فتوت هدفی جز ذکر نداشت، دگرگون کرده و نگرش «معماری برای معماری» را جایگرین آن کرده است. پژوهش حاضر در تلاش است با روش کیفی و با استناد به تعاریف فیلسوفان غربی و اسلامی در حوزۀ علم و معرفی ریشههای بحران علمزدگی در غرب، چرایی و چگونگی تأثیر این بحران را با مقایسۀ تطبیقی دو پارادایم انسانمحور غربی و حکمی اسلامی تبیین کند تا در این روند ادراکی، جابهجایی جایگاه معماری اسلامی از بستر آیین فتوتنامهها بهسوی معماری ذهنگرا را واکاوی کند و بحران حاصل از علمزدگی در معماری جامعۀ معاصر غرب را، که بر شکاف بین وحی و دانش تکیه کرده است، در غایتانگاری عدد و هندسه بهجای ابزارانگاری آنها معرفی کند.
کلیدواژهها:
بحران علمزدگی غرب، معماری اسلامی، فتوتنامه.
کتابنامه
نهجالبلاغه. ۱۳۷۸٫ ترجمۀ عبدالمحمد آیتی. تهران: دفتر نشر فرهنگ اسلامی.
آقا شریفیان اصفهانی، مهرداد؛ امینپور، مهرداد. ۱۳۹۲٫ «فتونتنامۀ معماری؛ اصول چهاردهگانۀ اخلاق حرفهای معماری و شهرسازی». مجلۀ فیروزۀ اسلام. سال اول. شمارۀ ۱٫ صص ۹۰-۶۹٫
آمدی، عبدالواحد بن محمد. ۱۳۶۶٫ غررالحکم و درر الکلم. جلد۱٫ قم: انتشارات دفتر تبلیغات اسلامی.
آنتونی سی، آنتونیادس. ۱۳۸۶٫ «بوطیقای معماری، آفرینش در معماری». جلد دوم. تهران: سروش.
افندی، جعفر. ۱۳۸۹٫ رسالۀ معماریه. ترجمۀ مهرداد قیومی بیدهندی. تهران: فرهنگستان هنر.
استیرلن، هانری. ۱۳۷۷٫ اصفهان، تصویر بهشت. ترجمۀ جمشید ارجمند. تهران: نشر فروزان روز.
اشرافی، نسیم؛ نقیزاده، محمد. ۱۳۹۴٫ «مقایسۀ تطبیقی فرایند شناخت و آفرینش، با تبیین جایگاه «حقیقت» و «ایده»، در هنر و معماری غربی و اسلامی». هویت شهر. سال نهم. شمارۀ ۲۳٫ صص ۴۶-۳۷٫
اشرافی، نسیم. ۱۳۹۵٫ مبانی نظری معماری و شهرسازی اسلامی با تکیه بر نگرش سیستمی. تهران: جهاد دانشگاهی.
خانمحمدی، علی اکبر. ۱۳۷۰٫ «فتوتنامۀ معماران و بنایان». مجله صفه. دورۀ دوم. شمارۀ ۵٫ صص ۲۰-۸٫
شیخ صدوق، محمد بن علی (ابن بابویه). ۱۴۱۳ق. علل الشرائع . تحقیق و تصحیح علی اکبر غفاری، قم، دفتر انتشارات اسلامی وابسته به جامعۀ مدرسین حوزۀ علمیۀ قم.
طاهری، جعفر؛ ندیمی، هادی. ۱۳۹۱٫ «بعد پنهان در معماری اسلامی ایران». صفه. دورۀ ۲۴٫ شمارۀ ۲٫ صص ۲۴ـ۶٫
طهوری، نیر. ۱۳۹۱٫ ملکوت آینهها (مجموعه مقالات در حکمت هنر اسلامی). تهران: علمی فرهنگی.
فیزابی، بهمن. ۱۳۸۷٫ «آموزش در هنرهای سنتی ایران؛ بررسی سنتهای آموزشی هنروری در فتوتنامهها». آیینۀ خیال. شمارۀ ۱۱٫ صص ۱۳۱-۱۲۸٫
کربن، هانری. ۱۳۸۳٫ آیین جوانمردی. ترجمۀ احسان نراقی. تهران: انتشارات سخن.
گلشنی، مهدی. ۱۳۹۴٫ از علم سکولار تا علم دینی. تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.
گلکار، کوروش. ۱۳۹۲٫ «آمارزدگی، نقدی بر افسونزدگی کمیتباورانه در پژوهش». مجلۀ مسکن و محیط روستا. شمارۀ ۱۴۵٫ صص ۲۷-۱۷٫
مددپور، محمد. ۱۳۷۱٫ حکمت معنوی و ساحت هنر (تأملاتی در زمینۀ سیر هنر در ادوار تاریخی). تهران: سورۀ مهر.
مرزبان، پرویز. ۱۳۸۴٫ خلاصۀ تاریخ هنر. تهران: انتشارات علمی و فرهنگی.
نقره کار، عبدالحمید. ۱۳۸۸٫ درآمدی بر هویت اسلامی در معماری و شهرسازی تحقق معماری اسلامی. تهران: شرکت طرح و نشر پیام سیما.
نقیزاده، محمد. ۱۳۸۷٫ شهرسازی و معماری اسلامی. ]به کوشش سازمان نظام مهندسی ساختمان استان اصفهان[. اصفهان: مانی.
ـــــــــــــــ. ۱۳۹۳٫ اصول طراحی و برنامهریزی شهر عقل مدار. اصفهان: سازمان فرهنگی تفریحی شهرداری اصفهان.
یگر، ورنر. ۱۳۹۳٫ پایدیا. جلد اول. ترجمۀ محمد حسن لطفی. تهران: انتشارات خوارزمی.
Broadbent, G. 1990. Emerging Concepts in Urban Space Design. London : Van Nostrand Reinhold.
Hubbard, D. W. 2011.”How to Measure Anything“. Finding the Value of ‘Intangibles’ in Business MP3 CD. Tantor Media
Jaki, S. 1992. the relevance of physics. Edinburg: Scottish academic press.
Jastrow, R. 1984. in the intellectuals speak out about God. Chicago: Regenery Gateway, Inc.