مرتضی میرغلامی

دانشیار طراحی شهری، دانشکدۀ معماری و شهرسازی دانشگاه هنر اسلامی. تبریز. ایران.

m.mirgholami@tabriziau.ac.ir

محمد رامین رحیمیان

دانش‌آموختۀ ارشد طراحی شهری، دانشکدۀ معماری و شهرسازی دانشگاه هنر اسلامی. تبریز. ایران.

r_rahimian69@yahoo.com

چکیده

پس از فراگیرشدن دین مبین اسلام و تأثیر آن بر فرهنگ و تمدن ساکنان شهرها، سکونتگاه‌ها و محیط‌های ساخته‌شده‌ای در سرتاسر سرزمین‌های اسلامی به منصۀ ظهور رسید که امروزه از آن‌ها با عنوان «شهر و شهرسازی اسلامی» یاد می‌شود. شهر اسلامی دارای صفات و ویژگی‌های مختلفی در ابعاد کالبدی، اجتماعی، مدیریتی، سیاسی و فرهنگی است که در مطالعات و بررسی‌های گوناگون به آن‌ها اشاره شده است. با ظهور مدرنیسم و فراگیرشدن آن در سراسر جهان و به‌ویژه کشورهای اسلامی در‌حال‌توسعه، تقلید و توسعۀ برون‌زا در این شهرها باعث ایجاد ناپایداری در محیط‌های شهری این سرزمین‌ها شده است. با مطرح‌شدن نظریۀ توسعۀ پایدار در اواخر قرن بیستم و درپی آن شهرهای پایدار، جنبه‌های اجتماعی، اقتصادی و زیست‌محیطی و کالبدی منتج از آن‌ها، به‌طور جدی در معماری و شهرسازی معاصر مورد توجه قرار گرفته است. سؤال اصلی تحقیق این است که مبانی توسعۀ پایدار شهری، به‌ویژه در ابعاد اجتماعی و کالبدی، از چه پارادایم فکری نشئت می‌گیرد و تا چه حد با اصول شهرسازی اسلامی انطباق دارد؟ و آیا این ادعا که توسعۀ پایدار شهری همان شهرسازی اسلامی است صحت دارد یا خیر. تحقیق حاضر از نوع تحقیق‌های کاربردی است و با روش توصیفی‌ تحلیلی و مقایسۀ تطبیقی صورت گرفته است که در آن ضمن تشریح اصول مطرح در شهر اسلامی و نیز ماهیت توسعۀ پایدار و بعد اجتماعی و کالبدی آن، به تحلیل و مقایسۀ آن‌ها پرداخته شده است و با درنظر‌گرفتن نقاط قوت هرکدام در ساخت شهرها، به تبیین اصول و راهکارهایی جهت تحقق شهر‌های اسلامی پایدار مبتنی‌بر مبانی و ارزش‌های اسلامی در دنیای معاصر می‌پردازد. در نهایت، با توجه به این اصول و معیارهای مطرح‌شده، راهکار‌هایی کالبدی و اجتماعی جهت دستیابی به شهر اسلامی پایدار پیشنهاد می‌شود.

کلیدواژه‌ها:

شهر اسلامی، توسعۀ پایدار، پایداری اجتماعی و کالبدی، شهر اسلامی پایدار.

کتابنامه

احمدی دیسفانی، یداله؛ آبادی، محمد علی. ۱۳۹۰٫ «کنکاشی در باب شکل شهر سنتی از منظر اندیشۀ اسلامی». فصلنامۀ علمی پژوهشی باغ نظر. زمستان. سال هشتم. شمارۀ ۱۹٫

پوراحمد، احمد؛ موسوی، سیروس. ۱۳۸۹٫ «ماهیت اجتماعی شهر اسلامی». فصلنامۀ علمی‌ـ‌پژوهشی مطالعات شهر ایرانی اسلامی. زمستان. شمارۀ ۲٫

حبیبی، سید محسن. ۱۳۸۷٫ از شار تا شهر؛ تحلیلی تاریخی از مفهوم شهر و سیمای کالبدی آن، تفکر و تأثر. تهران: انتشارات دانشگاه تهران. چاپ نهم.

دارابی، علی. ۱۳۷۹٫ «توسعۀ پایدار مفاهیم و محدودیت‌ها». فصلنامۀ مسکن و انقلاب. شمارۀ ۸۹.

دانش، جابر. ۱۳۸۹٫ «مبانی شکل‌گیری و اصول سازمان‌یابی کالبدی شهر اسلامی». فصلنامۀ علمی‌ـ‌پژوهشی مطالعات شهر ایرانی اسلامی. پاییز. شمارۀ اول.

رحیمی، حسین. ۱۳۸۴٫ «در جست‌وجوی شهر اسلامی پایدار». پیک نور. سال پنجم. شمارۀ ۲٫ صص ۹۷-۹۰٫

سلخی خسرقی، صفا. ۱۳۸۹٫ «تقابل الگوهای اجتماعی پایدار در غرب با اسلامشهرهای تاریخی ایران». اولین همایش معماری و شهرسازی اسلامی. اسفند ۱۳۸۹٫

سلطانی، علی؛ دشتی، علی. ۱۳۸۹٫ «از شهر اسلامی تا شهر پایدار؛ تبیین ویژگی‌های مشترک». اولین همایش معماری و شهرسازی اسلامی، اسفند ۱۳۸۹٫

ضرابی، اصغر؛ علی‌نژاد طیبی، کاووس. ۱۳۸۹٫ «تحلیلی بر عناصر و کاربری‌های شهری در شهرهای اسلامی». کتاب ماه هنر. مرداد. شمارۀ ۱۴۳٫

فرجام، رسول؛ سلیمانی مقدم، هادی؛ چاوشی، اسماعیل. ۱۳۹۰٫ «مفهوم اجتماعی شهر از منظر متون و تعالیم اسلامی». فصلنامۀ برنامه‌ریزی منطقه‌ای. سال اول. تابستان. شمارۀ ۲٫

قرخلو، مهدی؛ حسینی، سید هادی. ۱۳۸۵٫ «شاخص‌های توسعۀ پایدار شهری». مجلۀ جغرافیا و توسعۀ ناحیه‌ای. بهار و تابستان. شمارۀ ۸٫

لقایی، حسنعلی؛ محمدزاده تیتکانلو، حمیده. ۱۳۷۸٫ «مقدمه‌ای بر مفهوم توسعۀ شهری پایدار و نقش برنامه‌ریزی شهری». مجلۀ هنرهای زیبا. دانشگاه تهران. زمستان. شمارۀ ۶٫

ملکی، سعید.۱۳۹۰٫ درآمدی بر توسعۀ پایدار شهری. اهواز: انتشارات دانشگاه شهید چمران.

موریس، جیمز. ۱۳۸۱٫ تاریخ شکل شهر. جلد دوم. ترجمۀ راضیه رضازاده. تهران: جهاد دانشگاهی علم و صنعت.

موسوی کاظمی، سید مهدی؛ شکویی، حسین. ۱۳۸۱٫ «سنجش پایداری اجتماعی توسعۀ شهر قم». پژوهش‌های جغرافیایی. شمارۀ ۴۴٫ صص ۴۱ـ۲۱٫

موسوی کاظمی، سید مهدی. ۱۳۸۰٫ «توسعۀ پایدار شهری مفاهیم و دیدگاه‌ها». فصلنامۀ تحقیقات جغرافیایی. شمارۀ ۵۲۰٫ صص ۱۱۳ـ۹۴٫

مهدی‌زاده، جواد. ۱۳۸۹٫ «مبانی و مفاهیم، شاخص‌های توسعۀ پایدار». فصلنامۀ جستارهای شهرسازی. سال نهم. بهار. شمارۀ ۳۱٫ صص ۱۶ـ۹٫

ناری قمی، مسعود. ۱۳۸۹٫ «مطالعه‌ای معناشناختی در باب مفهوم درون‌گرایی در شهر اسلامی». مجلۀ هنرهای زیبا. پاییز. شمارۀ ۴۳٫

ناصر اسلامی، علی؛ مورینی، ماسیمو. ۱۳۷۵٫ «پرسش پژوهشگران غربی از هویت شهر اسلامی». ترجمۀ مجید محمدی. مجلۀ آبادی. ویژۀ شهر اسلامی. سال ششم شمارۀ ۲۲٫

نقی‌زاده، محمد. ۱۳۷۷٫ «صفات شهر اسلامی در متون اسلامی». مجلۀ هنرهای زیبا. زمستان و بهار۱۳۷۷ و ۱۳۷۸٫ شمارۀ ۴ و ۵.

ـــــــــــــــ‌. ۱۳۷۹الف. «فرهنگ اسلامی و توسعۀ پایدار شهری». فصلنامۀ مدیریت شهری. سال اول. بهار. شمارۀ ۱٫

ـــــــــــــــ. ۱۳۷۹ب. «توسعۀ پایدار، شهر سالم و فرهنگ ایرانی». مجلۀ مسکن و انقلاب. پاییز و زمستان. شماره‌های ۹۶ـ۹۵٫

ـــــــــــــــ‌. ۱۳۸۵٫ معماری و شهرسازی اسلامی (مبانی نظری). اصفهان: انتشارات راهیان.

ـــــــــــــــ‌. ۱۳۸۹٫ «تأملی در چیستی شهر اسلامی». فصلنامۀ علمی‌پژوهشی مطالعات شهر ایرانی اسلامی. پاییز. شمارۀ اول.

هریس، جاناتان ام. ۱۳۸۳٫ «اصول اساسی توسعۀ پایدار». ترجمۀ رستم صابری‌فر. مجلۀ سپهر. زمستان. شمارۀ ۵۲٫

Al-Jayyousi, O R. 2014. “Islam And Sustainable Development: New Worldview“. Journal Of Islamic Studies Advance Access. published march 24, 2014.

Hall, p .1993. “Toward Sustainable, Liveable And Innovative Cities For 21^st Century“. In Proceeding Of The Third Conference Of The World Capitals.Tokyo. pp22-28.

Hancock, T. 2001. “Towards healthy and sustainable communities“. Health environment and economy at the local level. Quebec Klienburg, Ontario.