علیرضا کوهکن[۱]

.[۱] استادیار روابط بین‌الملل دانشگاه علامه طباطبایی. تهران. ایران.

چکیده

نظریه انتقادی مکتب فرانکفورت که برگرفته از آرای هربرت ماکوزه و هابرماس و دیگران است توسط رابرت کاکس، اندرو لینکلیتر و مارک هافمن به حوزه روابط بین‌الملل وارد شده است. این نظریه در چهارچوب نظریات مناظره سوم روابط بین‌الملل بحث می‌شود. مفاهیم ارائه‌شده در این نظریه با مفاهیم مورد‌نظر نظریه اسلامی در سیاست بین‌الملل و سیاست خارجی بسیار همسان بوده و این سؤال مطرح می‌شود که تا چه میزان می‌توان از این مفاهیم جهت توسعه نظریه اسلامی روابط بین‌الملل استفاده کرد؟

مقاله حاضر در‌صدد پاسخ‌گویی به این سؤال است که مفاهیمی مانند رهایی، آزادی، شناخت، مفاهمه، ساختار سلطه و سرکوب بین‌المللی و مانند اینها که در ادبیات سیاست بین‌الملل نظریه اسلامی کاربرد فراوان دارد و شالوده نظریه انتقادی محسوب می‌شود معطوف به مسئله صلح بین‌المللی تا چه میزان قابل تطبیق است و فرضیه اولیه مقاله عبارت است از اینکه مفاهیم ذکرشده مشترک لفظی بوده و در سطح هستی‌شناختی و معرفت‌شناختی دارای همسانی و قابلیت استفاده به‌جای هم نیستند. مقاله از روش توصیفی‌ـ‌تحلیلی و براساس استفاده از منابع اصلی برای توضیح مفاهیم اصلی نظریه انتقادی استفاده کرده و با استفاده از منابع مرجع استفاده‌شده در ادبیات نظریه اسلامی روابط بین‌الملل به‌ سؤال اصلی نوشتار پاسخ می‌دهد.

کلیدواژه‌ها: نظریه اسلامی روابط بین‌الملل، نظریه انتقادی، مکتب فرانکفورت، رهایی، ساختار سلطه و سرکوب، شناخت، صلح بین‌المللی.

کتابنامه

قرآن کریم.

ابراهیمی مینق، جعفر؛ امیری، محمد؛ عامری، مهدی. ۱۳۸۶٫ «مکتب فرانکفورت و نظریه انتقادی (آرا و نظریه‌ها)». پژوهش‌نامه علوم اجتماعی. شمارۀ ۴٫ صص ۸۶-۶۵٫

افتخاری، اصغر. ۱۳۸۸٫ مکتب انتقادی در حوزه علوم اجتماعی. تهران. انتشارات دانشگاه امام صادق (ع). چاپ اول.

امیدی، مهدی. ۱۳۸۹٫ «‌نظریه انتقادی در روابط بین‌الملل با رویکرد تطبیقی». مجله معرفت. شمارۀ ۷۹٫ صص ۷۴-۶۲٫

اوشاویت، ولیام. ۱۳۷۹٫ متفکران بزرگ جامعه‌شناسی. ترجمه مهرداد میردامادی. تهران. نشر مرکز. چاپ اول.

ایازی، سید محمد علی. ۱۳۷۸٫ رابطه دین و آزادی. تهران. مؤسسه نشر و تحقیقات ذکر.

ایمان، محمدتقی. ۱۳۸۸٫ مبانی پارادایمی روش‌های تحقیق کمی و کیفی در علوم انسانی. قم. پژوهشگاه حوزه و دانشگاه.

برزنونی، محمدعلی. ۱۳۸۴٫ «اسلام اصالت جنگ یا اصالت صلح». مجله حقوقی. شماره ۳۳٫

تمیمی آمدی، عبدالواحد. ۱۳۳۴٫ غررالحکم و دررالکلم. ترجمه محمد علی انصاری قمی. قم. دارالکتاب.

بیلیس، جان؛ اسمیت، استیو. ۱۳۸۴٫ جهانی‌شدن سیاست: روابط بین‌الملل در عصر نوین. تهران. انتشارات ابرار معاصر.

جوادی آملی، عبدالله. ۱۳۷۵٫ فلسفه حقوق بشر. قم. مرکز نشر اسراء. چاپ اول.

دهقانی فیروزآبادی، سیدجلال. ۱۳۸۷٫ «نظریه انتقادی چهارچوبی برای تحلیل سیاست خارجی». پژوهشنامه علوم سیاسی. سال ۳٫ شماره ۱۰٫ بهار.

——. ۱۳۸۹٫ سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران. تهران. سازمان مطالعه و تدوین کتب علوم انسانی دانشگاه‌ها (سمت). چاپ دوم.

دهشیری، محمد رضا. ۱۳۷۹٫ درآمدی بر نظریه سیاسی امام خمینی. تهران. مرکز اسناد انقلاب اسلامی.

سجادی، عبدالقیوم. ۱۳۸۱٫ «دیپلماسی و رفتار سیاسی در اسلام». مجله علوم سیاسی. سال پنجم. شماره ۱۹٫ پاییز.

سید قطب. ۱۳۹۱٫ اسلام و صلح جهانى. ترجمه سیدهادى خسروشاهى و زین العابدین قربانى. قم. دفتر نشر فرهنگ اسلامی.

طباطبائی، سید محمدحسین. ۱۳۶۹٫ تفسیر المیزان. ج ۴٫ ترجمه سیدمحمد باقر موسوی. قم. دفتر انتشارات اسلامی.

عبدالله خانی، علی. ۱۳۸۲٫ نظریه‌های امنیت مقدمه‌ای بر طرح‌ریزی دکترین امنیت ملی. تهران. ابرار معاصر.

عسگری، محمود. ۱۳۸۲٫ «رهیافت‌های شناخت‌شناسی امنیت». فصلنامه مطالعات راهبردی. شماره ۲۰٫

علم الهدی، جمیله. ۱۳۸۶٫ «درآمدی به مبانی اسلامی روش تحقیق». نوآوری‌های آموزشی. دوره ۶٫ صص۲۰۲-۱۷۳٫

فراتی، عبدالوهاب. ۱۳۸۹٫ «چهارچوب و مبانی روابط دولت اسلامی با نظام بین‌الملل». در مجموعه مقالات اسلام و روابط بین‌الملل (چهارچوب‌های نظری، موضوعی و تحلیلی). به اهتمام حسین پوراحمدی. تهران. انتشارات دانشگاه امام صادق (ع). چاپ اول.

قوام، عبدالعلی. ۱۳۸۴٫ روابط بین‌الملل: نظریه‌ها و رویکردها. تهران. انتشارات سمت.

کرایب، یان. ۱۳۸۷٫ نظریه اجتماعی مدرن (از پارسونز تا هابرماس). ترجمۀ عباس مخبر. تهران. انتشارات آگه.

گیل، استفن. ۱۳۸۵٫ «جهانی‌شدن، تمدن بازار‌نگر و نولیبرالیسم انضباط‌آفرین». در مفاهیم اساسی در روابط بین‌الملل: مارکسیسم، اندرولینکلیتر. تهران. دفتر مطالعات سیاسی و بین‌المللی وزارت خارجه.

لچت، جان. ۱۳۷۷٫ پنجاه متفکر بزرگ معاصر (از ساختارگرایی تا پسامدرنیته). ترجمه محسن حکیمی. تهران. نشر خجسته.

محمدپور، احمد. ۱۳۸۹٫ روش در روش: درباره ساخت معرفت در علوم انسانی. تهران. جامعه‌شناسان.

محمدی، منوچهر. ۱۳۷۷٫ سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران. تهران. نشر دادگستر.

مشیرزاده، حمیرا. ۱۳۸۴٫ «نظریه انتقادی روابط بین‌الملل و گفت‌وگوهای تمدن‌ها». پژوهش علوم سیاسی. پاییز و زمستان. شماره ۱٫

مطهری، مرتضی. ۱۳۷۹٫ مجموعه آثار. جلد ۲٫ تهران. صدرا.

نبوى، سید عباس. ۱۳۸۳٫ درآمدی بر آزاداندیشی و نظریه‌پردازی در علوم دینی. قم. مرکز مدیریت حوزه علمیه قم.

هانسون، اریک او. ۱۳۸۹٫ دین و سیاست در نظام بین‌الملل معاصر. ترجمه ارسلان قربانی شیخ‌نشین. تهران. انتشارات دانشگاه امام صادق (ع). چاپ اول.

هیوز، ا. ۱۳۷۸٫ هجرت اندیشه اجتماعی. ترجمه عزت اله فولادوند. تهران. طرح نو.

Al-Banna, Hasan. 1997. PEACE IN ISLAM. London. Prelude Ltd.

Al-Sheha, Abdur-Rahman Abdul-Kareem. 2005. ISLAM IS THE RELIGION OF PEACE. Translated and Adapted into English: Abu Salman Deya-ud-Deen Eberle. Rabwah: Islamic Propagation Office at Rabwah.

Ashly, R. K. 1981. “Political Realism and Human Interests“. International Studies Quarterly. no 25.

Devetak, R. 1996. A Theories of International Relations. London: Macmillan.

Price, R. M ; Reus-smit,C. 1999. “dangerous liasons? Critical international theory and constructivism“. European Journal of international relations. 4,3. p 259-281.