حسن ناصرخاکی

دانش آموخته کارشناسی ارشد اندیشه سیاسی در اسلام

نجمه نجم

دانش آموخته کارشناسی ارشد اندیشه سیاسی در اسلام

چکیده

علم و به خصوص علوم انسانی همواره نقش اساسی در مسیر پیشرفت و تعالی بشر ایفا نموده­اند و این امر در جهان اسلام با توجه به تاکید اسلام بر علم و علم آموزی برجستگی دو چندانی داشته است. در دوران متاخر با وقوع دو حادثه­ی فروپاشی خلافت عثمانی و رویارویی با مدرنیته غربی، موضوع علم در جهان اسلام به موضوعی مناقشه برانگیز در میان دو گفتمان اسلام­گرا و سکولار تبدیل ­شد. اسلام­گرایان عمدتا با این پیش فرض که دور شدن از آموزه­ها و منهج اسلامی، عامل انحطاط جامعه و فروپاشی آن بوده است، با مبنا قرار دادن عقلِ وحی­باور و با تاکید بر نصوص، سنن و منهج اسلامی به دنبال اسلامی­سازیِ تمامی عرصه­های زندگی برآمدند و آن را یگانه راه حل مقابله با مشکلات جهان اسلام و بازسازی تمدن اسلامی دانستند. در مقابل سکولارها با محور قراردادن عقل خودمحور، و با طرد نصوص، سنن و آموزه­های اسلامی به دنبال سکولارسازی و ایجاد مدرنیته غربی در جهان اسلام بر آمدند.

بنا به دلایل عدیده از جمله مداخلات هژمونیک غرب، گفتمان اسلام­گرایی تبدیل به یک گفتمان هژمونیک در جهان اسلام نگردید و با غیریت­سازی­های درونی در آن، خرده گفتمان­های اسلام­گرا شکل گرفته و هریک به شکلی خاص به مفصل­بندی و یا طرد دالِّ علوم انسانی اسلامی پرداختند. این مقاله با استفاده از روش تحلیل گفتمانی لاکلا و موف، نظام معنایی خرده گفتمان­های نوگرا، اصول­گرا، و تمدن­گرا را مورد بررسی قرارداده و معنا­یابی یا طرد نشانه علوم انسانیِ اسلامی را در آنها مورد بررسی قرار می­دهد. به این ترتیب ضمن بررسی پیشینه و وضعیت کنونی موضوع علوم انسانی اسلامی در جهان اسلام، نقش و معنایی که این نشانه در هریک از این گفتمان­های اسلام­گرا یافته­است مورد شناسایی قرار گرفته، تا بدین وسیله تصویری واضح از این موضوع در گستره جهان اسلام حاصل گردد.

کلید واژه: گفتمان،  علوم انسانی اسلامی، اسلام­گرایی، اسلامی­ سازی، سنت اسلامی، تمدن اسلامی، مدرنیته اسلامی

*این مقاله با هماهنگی کنگره بین المللی علوم انسانی اسلامی در شماره پنجاهم فصلنامه ذهن منتشر شده است.

کتاب نامه

کتاب

1. احمد یاقی،اسماعیل،دولت عثمانی از اقتدار تا انحلال،ترجمه:رسول جعفریان، پژوهشکده حوزه و دانشگاه،قم،۱۳۷۹
2. اسدآبادی، سیدجمال الدین،حقیقت مذهب نیچریه ،۱۲۹۸ه-ق،کلکته،بی­نا
3. اسدآبادی، سیدجمال الدین،عروه الوثقی،جلد۱،ترجمه زین­العابدین کاظمی خلخالی،انتشارات حجر،بی­تا
4. اسدآبادی، سیدجمال الدین،مقالات جمالیه،به کوشش لطف­الله اسدآبادی،تهران،ایرانشهر،بی­تا
5. اقبال لاهوری، محمد، احیای فکر دینی در اسلام،نشریه شماره۱ موسسه فرهنگی منطقه­ای،ترجمه :احمدآرام،بی­تا
6.  اقبال، جاوید،جاویدان اقبال زنده رود،ج۲،ترجمه شهیندخت کامران مقدم،اقبال آکادمی پاکستان،لاهور،۱۹۸۵م
7. بابی سعید،هراس بنیادین،اروپا مداری و ظهور اسلام­گرایی،مترجمان:دکتر غلامرضا جمشیدیها و موسی عنبری،انتشارات دانشگاه تهران،۱۳۷۹
8. بهروزلک،غلامرضا،جهانی شدن و اسلام سیاسی در ایران،پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی،۱۳۸۶
9. حکیمی‌، محمد­رضا،بیدارگران‌اقالیم قبله‌،دفتر نشرفرهنگ اسلامی،۱۳۵۷
10. حنفی، حسن، میراث فلسفی­ما، مترجمان:حسن یوسفی اشکوری و محمد جواهرکلام،نشریادآوران ،۱۳۸۰
11. خسرو شاهی، سید­هادی، نامه­ها و اسناد سیاسی سید­جمال­الدین اسد­آبادی،دارالتبلیغ اسلامی قم،۱۳۵۲
12. دکمجیان، هرایر، جنبش­های اسلامی معاصر در جهان عرب، ترجمه: دکتر حمید احمدی، انتشارات کیهان،۱۳۸۳
13. سید­قطب، اخلاق و تربیت در اسلام، ترجمه روح ا… مازندرانی،چاپ دوم،تهران: نشر قلم،۱۳۶۱
14. سید­قطب، آینده در قلمرو اسلام، ترجمه سید­علی خامنه­ای، دفتر نشر فرهنگ اسلامی،۱۳۷۷
15. سید­قطب، معالم فى الطریق، دارالشروق، بیروت،۱۴۱۵ه.ق
16. سیدقطب، ویژگیهای ایدئولوژی اسلامی، ترجمه سید­محمد خامنه­ای، تهران، انتشارات بعثت، بی­تا
17. شرابی‌، هشام‌،روشنفکران‌عرب‌وغرب‌،ترجمه‌عبدالرحمن‌عالم‌،دفترمطالعات‌سیاسی‌،تهران‌، ۱۳۶۸
18. شهبازی، عبدالله، زرسالاران یهودی و پارسی؛ استعمار بریتانیا و ایران، جلد پنجم، موسسه مطالعات و پژوهشهای سیاسی،۱۳۸۳
19. صاحبی، محمد­جواد،مبانی نهضت احیای فکر دینی،بوستان کتاب قم،۱۳۸۰
20. صلاح­الدین عبدالفتاح خالدی، سید قطب از ولادت تا شهادت، ترجمه: جلیل بهرامی­نیا، نشر احسان،۱۳۸۰
21. فضل­الله، محمد­حسین، خطاب الاسلامیین و المستقبل،به اهتمام غسان بن جدو،بیروت،دارالملاک،۱۹۹۵
22. فیرحی، داود ،نظام سیاسی و دولت در اسلام، انتشارات سمت،۱۳۸۴
23. مالک بن­نبی، شبکه روابط اجتماعی، ترجمه: جواد صالحی،دفتر نشر فرهنگ اسلامی،۱۳۵۹
24.  مالک بن­نبی،مشکله الافکار فی العالم الاسلامی،دارالفکر،دمشق،۱۴۰۲ه.ق
25. مدرسی چهاردهی،سید­جمال­الدین و اندیشه­های او،کتاب­های پرستو،چاپ ششم،۱۳۶۰
26. الموصللی،احمد، اصولگرایی اسلامی و نظام بین­المللی، ترجمه:مهرداد آزاد اردبیلی، انتشارات کیهان،۱۳۷۸
27. یورگنسن، ماریان، و فیلیپس، لوئیز، نظریه و روش در تحلیل گفتمان،ترجمه هادی جلیلی،نشر نی،۱۳۸۹

مقالات

1. تاجیک، محمد­رضا، سخنرانی در همایش اسلام سیاسی در آغاز قرن بیست‏ویکم، پگاه حوزه، سال۱۳۸۰، شماره ۲۷
2. تمیمی، عزام، چرا اسلام نیازى به سکولاریسم ندارد، ترجمه:علی کالیراد، روزنامه شرق، شماره ۶۸۸، ۱۱/۱۱/۸۴
3. حسینى­زاده، سید­محمد­علی،نظریه گفتمان و تحلیل سیاسى،فصلنامه علوم سیاسی، دانشگاه باقرالعلوم(ع)، زمستان۱۳۸۳، شماره۲۸
4. حقیقت، سید­صادق انقلاب اسلامی: چالش سنت و تجدد، ماهنامه نسیم بیداری، شماره سوم، بهمن ۱۳۸۸
5. روی، الیور، فصلنامه گقتگو، پائیز۱۳۷۹، شماره۲۹
6. سبحانی، محمد­تقی، درآمدی بر جریان شناسی اندیشه اجتماعی دینی در ایران معاصر(۱)،فصلنامه نقد و نظر، زمستان ۱۳۸۵، شماره۴۳-۴۴
7. سلطانی، سیدعلی­اصغر تحلیل گفتمان به مثابه نظریه و روش، فصلنامه علوم سیاسی،دانشگاه باقرالعلوم(ع)،زمستان۱۳۸۳،شماره۲۸
8. محمد ایوب،اسلام سیاسى تصور یا واقعیت ،ترجمه:مریم میرزا یاری، پگاه حوزه،سال۱۳۸۹،شماره۲۸۷
9. مرادی،مجید،تقریرگفتمان سید قطب، فصلنامه علوم سیاسى،دانشگاه باقرالعلوم(ع) ،۱۳۸۲، شماره۲۱
10. مرادی،مجید،قطب­نمای اسلام­گرایی، پگاه حوزه، اردبهشت ۱۳۹۰، شماره ۳۰۱

منابع اینترنتی

1. توانا، محمدعلی، اسلام و مدرنیته در اندیشه سیدجمال الدین اسدآبادی،http://www.rasekhoon.net/article/show-63867.aspx
2. ­ثقفی،سید­محمد، سیدجمال‌الدین وعلم زدگی،http://www.mosleheshargh.com/article.aspx?id=163ا
3. خامنه­ای،سیدعلی، بیانات در دیدار اساتید و طلاب مدرسه آیت­الله مجتهدی،۲۲/۳/۱۳۸۳، http://farsi.khamenei.ir/speech-content?id=1138
4. خامنه­ای،سیدعلی،بیانات‌ در دیدار اساتید و دانشجویان دانشگاه امام صادق (علیه‌السّلام(،۲۹/۱۰/۱۳۸۴،http://farsi.khamenei.ir/speech-content?id=3328
5. خامنه­ای،سیدعلی، بیانات در دیدار جمعى از بانوان قرآن‌پژوه کشور۲۸/۰۷/۱۳۸۸، http://farsi.khamenei.ir/speech-content?id=8259
6. خامنه­ای،سیدعلی، ‌بیانات در دیدار کارگزاران نظام‌،۱۳۸۳/۰۸/۰۶، http://farsi.khamenei.ir/speech-content?id=3256
7. خامنه­ای،سیدعلی، دیدار با مسئولان نظام در عید مبعث،۱۹/۴/۱۳۸۹، http://farsi.khamenei.ir/speech-content?id=9714
8. عنایت،حمید،تجدید فکر دینی؛به نقل از : http://www.mosleheshargh.com/article.aspx?id=78
9. فراستخواه، مقصود، سیدجمال­الدین اسدآبادی و نواندیشی دینی،http://www.mosleheshargh.com/article.aspx?id=32