مبنای انسانی صلح در نظریه‌پردازی اسلامی روابط بین‌الملل
دکتر رضا سیمبر[۱]
[۱]. استادتمام گروه علوم سیاسی و روابط بین‌الملل دانشگاه گیلان. گیلان. ایران.
چکیده
نوشتار حاضر کنکاشی درباره صلح از منظر اسلامیِ روابط بین‌الملل است. موضوع صلح می‌تواند از زوایای گوناگونی مطالعه و بررسی شود اما این مقاله بر پردازش و چینش مؤلفه‌ها و شاخصه‌های صلح اسلامی از منظر امنیت جامع تأکید دارد. در میان دو مجموعه «صلح منفی» و «صلح مثبت»، «صلح متعالی اسلامی» صلحی است که از راه امنیت جامع متحقق شود؛ اما امنیت جامعِ مدّنظرِ این دیسیپلین فکری ازلحاظ هستی‌شناسی، معرفت‌شناختی و انسان‌شناسی از دیدگاه مشابه دیسیپلین فکری غربی بسیار متمایز است. امنیت جامع مبنای تحقق صلح مثبت در اندیشه روابط بین‌الملل اسلامی است اما ازلحاظ مبنایی در آن به اخلاق و معنویات تأکید زیادی شده است و در نظام بین‌الملل، انسان لذت‌جو مبنای تحقق صلح پایدار دانسته نمی‌شود. همان‌طور که در مبانی حقوق بشر از دیدگاه اسلام انسان تکلیف‌مدار، امری محوری و مرکزی است، در تحقق صلح پایدار نیز مبنای ایستایی و پایداریِ صلح تلقی می‌شود. مقاله حاضر با محور قراردادن این موضوع به تبیین فراگشتی امنیت جامع در تحقق صلح پایدار اسلامی می‌پردازد و تلاش دارد با بحث محوری هستی‌شناسی و معرفت‌شناختی پایه‌ای شفاف به مستدل‌ساختن تئوری صلح از منظر اسلامی روابط بین‌الملل بپردازد. یافته اصلی مقاله این است که صلح از دیدگاه اسلامی روابط بین‌الملل ازلحاظ جوهری و معرفتی متفاوت است و روزنه نگرش اسلامی برای تحقق صلح بر انسانِ تکلیف‌مدار قرار دارد؛ به‌عبارت‌دیگر، نگاه اسلامی به صلح در روابط بین‌الملل نگرشی مبتنی‌بر انسان‌محوری است؛ انسانی که به شکل جوهری از پردازش انسان غربی متمایز و متفاوت است.
کلیدواژه‌ها: صلح، هستی‌شناسی، معرفت‌شناختی، انسان تکلیف‌مدار، نظریه اسلامی، نظریه غربی.
کتابنامه
آرنت، هانا. ۱۳۶۱٫ انقلاب. ترجمه عزت‌الله فولادوند. تهران. انتشارات خوارزمی.
آنتونی اچ جانز، نلی لاهود. ۱۳۸۹٫ اسلام در سیاست بین‌الملل. ترجمه رضا سیمبر. تهران. انتشارات دانشگاه امام صادق(ع). چاپ اول.
اسپوزیتو، جان. ۱۳۸۵٫ «اسلام سیاسی: فراسوی تهدید جدید (۱) و ( ۲ )». ترجمه حجت مهدی. مجله بازتاب اندیشه. شماره ۷۸٫
اسمیت، استیو. ۱۳۸۳. رویکردهای واکنش‌گرا و سازه‌انگاری در نظریه‌های بین‌المللی. ترجمه ابوالقاسم راه‌چمنی. تهران. انتشارات مؤسسه فرهنگی مطالعات و تحقیقات بین‌المللی ابرار معاصر.
افروغ، عماد. ۱۳۸۰٫ «وضعیت تفکر در ایران معاصر». سروش اندیشه. سال اول. زمستان. شماره ۱٫ صص ۶۳-۳۴٫
پوراحمدی، حسین. ۱۳۸۹٫ اسلام و روابط بین‌الملل: چهارچوب‌های نظری، موضوعی، تحلیلی. تهران. دانشگاه امام صادق (ع).
جعفری تبریزی، محمدتقی. ۱۳۷۰٫ تحقیق در دو نظام حقوق جهانی بشر از دیدگاه اسلام و غرب و تطبیق آن دو با یکدیگر. تهران. دفتر خدمات حقوقی بین‌المللی جمهوری اسلامی ایران. چاپ اول.
خرمشاد، محمدباقر و کیانی، نیما. ۱۳۹۱٫ «تمدن اسلامی‌ـ‌ایرانی الهام‌بخش موج سوم بیداری اسلامی». فصلنامه علمی پژوهشی مطالعات انقلاب اسلامی. سال نهم. شماره ۲۸٫ بهار ۱۳۹۱٫ صص ۵۰-۲۷٫
دهقانی فیروز آبادی، سیّد جلال. ۱۳۸۸٫ سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران. تهران. انتشارات سمت.
ژرار، ژوله. ۱۳۷۹٫ ساختارگرایی و پساساختارگرایی. مصاحبه با میشل فوکو. ترجمه نیکو سرخوش و افشین جهاندیده. تهران. نشر نی.
سریع‌القلم، محمود. ۱۳۷۹٫ سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران: بازبینی نظری و پارادایم ائتلاف. تهران. مرکز تحقیقات استراتژیک.
سلیمی، حسین. ۱۳۷۸. «نقد روش‌شناختی در نظریه‌های روابط بین‌الملل». مجله سیاست خارجی. سال سیزدهم. شماره ۱۳. پاییز.
سیمبر، رضا؛ قربانی شیخ‌نشین، ارسلان. ۱۳۸۷. روابط بین‌الملل و دیپلماسی صلح در نظام متحول جهانی. تهران. انتشارات سمت. زمستان. چاپ دوم.
ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ. ۱۳۸۹٫ اسلام‌گرایی در نظام بین‌الملل: رهیافت‌ها و رویکردها. تهران. انتشارات دانشگاه امام صادق (ع). بهار.
سیمبر، رضا. ۱۳۹۰الف. «جریان‌های اسلام‌گرا، نگرش غرب و ادغام حزب‌الله در ساختار سیاسی لبنان». فصلنامه علمی و پژوهشی پژوهش‌های روابط بین‌الملل. سال اول. شماره اول. پاییز. صص ۹۷-۶۹٫
ــــــــــــ. ۱۳۹۰ب. گذر از دوگانه اخلاقی‌ـ‌غیراخلاقی در پارادایم معاصر نظام بین‌الملل: روزنه‌ها و محدودیت‌ها در فصل هفتم کتاب اخلاق و روابط بین‌الملل. تهران. انتشارات دانشگاه امام صادق (ع).
ــــــــــــ. ۱۳۹۰ ج. «عناصر و روندهای مؤثر بر نظام بین‌الملل. پژوهش سیاست نظری». دو فصلنامه علمی‌ـ‌پژوهشی دوره جدید. شماره نهم. زمستان. صص ۱۲۵-۱۰۳٫
ــــــــــــ. ۱۳۹۱ الف. «بیداری اسلامی و سنخ‌شناسی تغییر گفتمان اخوان المسلمین». فصلنامه پژوهش‌های روابط بین‌الملل. دوره نخست. شماره چهارم. تابستان. صص ۵۳-۲۵٫
ــــــــــــ. ۱۳۹۱ ب. «رئالیسم جهان سوم: رهیافتی پاسخ‌گو به خاستگاه کشمکش‌های جاری در نظام بین‌الملل». فصلنامه پژوهش‌های روابط بین‌الملل. دوره نخست. شماره ششم. زمستان. صص۴۱ -۹٫
سوکال، آلن و بریکمون، ژان. ۱۳۸۴٫ چرندیات پست‌مدرن. ترجمه عرفان ثابتی. تهران. ققنوس.
قاسمی، فرهاد. ۱۳۸۸٫ «نظریه‌های چرخه‌ای و نگرشی درمورد امنیت ملی ج.ا.ایران در سیستم نوین بین‌الملل». رهیافت‌های سیاسی و بین‌المللی. شماره ۱۷٫ صص ۱۰۰–۶۸.
قربانی شیخ‌نشین، ارسلان. ۱۳۸۹٫ دین و سیاست در نظام بین‌الملل معاصر. تهران. انتشارات دانشگاه امام صادق (ع).
کرافت و تریف. ۱۳۸۱. «چرخش به‌سوی پست پوزیتویسم». ترجمه علیرضا طیب. فصلنامه مطالعات راهبردی. سال پنجم. شماره ۲. شماره مسلسل ۱۶٫
لرنر، دانیل. ۱۳۸۳٫ گذر جامعه سنتی: نوسازی خاورمیانه. ترجمه غلامرضا خواجه‌سروی. تهران. پژوهشکده مطالعات راهبردی.
مشیرزاده، حمیرا. ۱۳۸۴. «بازبینی نظریه انتقادی در روابط بین‌الملل». مجله دانشکده حقوق و علوم سیاسی. شمارۀ ۶۷.
Ashley, Richard. 1984. “The Poverty of Neorealism”. International Organization. Vol. 38. 1984. pp 225–۸۶٫
Keohane, Robert O. 1972. Transnational Relations and World Politics. Cambridge, Massachusetts, Harvard University Press.
Krasner, Stephen. 1985. Toward Understanding in International Relations. International Sudies Quraterly. 29. pp 137-145.
Morgenthau, Hans. 1948. Politics Among Nations: The Struggle for Power and Peace. New York. Alfred Knopf.
Morgenthau, Hans. 1951. In Defense of the National Interests: A Critical Examinationof American Foreign Policy. New York. Algred Knopf.
Onuf, Nicholas. 1989. World of Our Making: Rules and Rule in Social Theory and International Relations. Columbia. University of South Carolina Press.
Ramazani, R.K. 2001. “Reflections on Iran’s Foreign Policy: Defining the National Interests”. in John Esposito and R.K Ramazani (ed). Iran at the Crossroads. New York: Palgrave.
Salvatore, Armando. 2009. Political Islam and the Discourse of Modernity Reading, England: Ithaca Press.
Simbar, Reza. 2008. “Changing Role of Islam in International Relations”. Journal of International and Area Studies. vol.15. no. 2. December.
ـــــــــــــــــ. ۲۰۰۹٫ “Political Islam and International System: Impacts and Implications”. Journal of International and Area Studies. vol. 17. no 2, December.
ـــــــــــــــــ. ۲۰۱۰٫“Intellectual Bases and Practical Policy of the Iranian 9th Government in International Relations”. Journal of International and Area Studies. vol. 17. no 1. pp 17-30.
ـــــــــــــــــ. ۲۰۱۱٫ “Myths and Realities in Defining the Concept of the Islamic Fundamentalism”. Journal of US-China Public Administration. April. vol. 8 no.4. Serial Number 66.
ـــــــــــــــــ. ۲۰۱۲٫ “The Insufficiency of Western Discourse Analysis on Islamism”. Journal of US-China Public Administration. June, vol 9. no 6. Serial Number 80. pp 620-637.
ـــــــــــــــــ. ۲۰۱۳٫ “Nationality and Republicanism in the Process of Islamic Awakening, August”. Islamic Identity. vol 10. no 8. pp 802-812.
Tibi, B. 2008. “The Challenge of Fundamentalism”: Political Islam and the New World Disorder. Berkeley: University of California Press.
Wendt, Alexander. 1996. Social Theory of International Politics. Cambridge University Press.
ـــــــــــــــــــــــ. ۱۹۹۲٫ “Anarchy Is What States Make of it: The Social Construction of Power Politics“. International Organization. 46. pp391-426.
