غذا به‌مثابه کالای راهبردی یا حقی بنیادین (پارادایم‌های دوگانه در مسئلۀ غذا)
محمود حکمت‌نیا
استاد پژوهشگاه فرهنگ و اندیشۀ اسلامی. تهران. ایران.
mh.hekmatnia@yahoo.com
سید امیر حسین سجادزاده
نویسنده مسئول و دانشجوی کارشناسی ارشد حقوق عمومی دانشگاه تهران. تهران. ایران.
sajadzadeh.sah@gmail.com
چکیده
اگرچه امروزه از منظر حقوقی، غذا به‌مثابه حقی بشری مورد اذعان اسناد حقوق بین‌الملل و قوانین داخلی بسیاری از جوامع قرار گرفته است، مانند سایر حق‌های رفاهی در عمل و نظر همچنان مورد مناقشه است. به‌ویژه با تغییر چهرۀ دولت در سال‌های اخیر و کنارگذاشتن نظریه‌های دولت‌های رفاهی و تمایل دولت‌ها به تنظیم‌گری و پرهیز از مداخلۀ مستقیم و تأثیر بلامنازع شرکت‌های تجاری فراملیتی در تمام ساحات اجتماعی، همچنین بدبینی دولت‌های درحال‌توسعه از گفتمان‌های حق‌مدار که همواره این دولت‌ها را به چالش می‌کشاند و هزاران مورد مشابه باعث ایجاد گفتمان‌های موازی در کنار گفتمان حق بر غذا شده است؛ ازجمله گفتمان‌هایی که دارای عقبۀ تاریخی هستند، پارادایم غذا به‌مثابه کالای راهبری است که غذا را نه به‌عنوان یک حق بلکه یک کالای دارای ارزش می‌داند. این رویکرد بازارمدار معتقد است وظیفۀ دولت‌ها تعهد حقوقی به تأمین غذای سالم و کافی نیست، بلکه دولت‌ها مکلف به ایجاد بسترهای لازم در جهت توسعۀ اقتصادی جامعه‌اند که از فواید این توسعه، بهبود وضع امنیت غذایی جامعه خواهد بود.
کلیدواژه‌ها:
حق بر غذا، کالای راهبردی، حق‌های بنیادین، نیازهای اساسی.
کتابنامه
آبیل، محمود. ۱۳۹۰٫ «ارتقا و تضمین حقوق بنیادین بشر در پرتو دکترین امنیت انسانی». پایان‌نامۀ کارشناسی ارشد. حقوق بین‌الملل. تهران: دانشگاه پیام نور.
ابراهیم گل، علیرضا. ۱۳۸۷٫ «حق بر غذا: پیش‌شرط تحقق سایر حقوق». مجلۀ حقوقی بین‌المللی. سال بیست‌و‌پنجم. شمارۀ ۳۹٫
امام خمینی، سید روح‌الله. ۱۳۷۶٫ کتاب البیع. تهران: مؤسسۀ تنظیم و نشر آثار امام خمینی.
انصاری، باقر؛ حاجی اورک‌پور، شکورا. ۱۳۹۱٫ «چیستی حق بر غذا در حقوق اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی». فصلنامۀ اندیشمندان حقوق. سال اول. شمارۀ ۱٫
بادرین، مسعود. ۱۳۸۲٫ «حقوق بشر و حقوق اسلام؛ اسطورۀ ناهمخوانی». مجموعه مقالات دومین همایش بین‌المللی حقوق بشر (مبانی نظری حقوق بشر). قم: دانشگاه مفید قم.
بنی‌کمالی، سیده کیانا. ۱۳۸۹٫ «حق بر تغذیه در نظام بین‌المللی حقوق بشر با تأکید بر نقش بیوتکنولوژی در تحقق آن». پایان‌نامۀ کارشناسی ارشد حقوق بشر. تهران: دانشگاه علامه طباطبایی.
بیل چیتز، دیوید. ۲۰۰۷٫ فقر و حقوق اساسی: توجیه و اجرای حقوق اجتماعی ـ اقتصادی. ترجمۀ پرویز قاسمی و آزیتا گل‌زاده. تهران: مجلس شورای اسلامی، مرکز پژوهش‌ها.
پورقادری، مونا. ۱۳۹۶٫ «غذا به‌عنوان کالا یا حق؟» شبکۀ مطالعات سیاست‌گذاری عمومی وابسته به مرکز بررسی‌های استراتژیک ریاست جمهوری. آبان. http://npps.ir/ArticlePreview.aspx?id=141968.
تاجمیر ریاحی، پرتو. ۱۳۹۵٫ «امکان پیگیری قضایی حقوق اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی بشر در حقوق بین‌الملل». پایان‌نامۀ کارشناسی ارشد حقوق بین الملل. اصفهان: دانشگاه شهید اشرفی اصفهانی.
حسنی، ابوالحسن. ۱۳۹۶٫ «انسان‌شناسی فقهی». مجموعه مقالات سومین کنگرۀ بین‌المللی علوم انسانی اسلامی. جلد ۶٫ تهران: انتشارات آفتاب توسعه (ناشر اختصاصی مرکز پژوهش‌های علوم انسانی اسلامی صدرا).
حسینی شیرازی، سید محمد. ۱۴۱۹٫ الفقه و القانون. بیروت: مرکز الرسول الاعظم.
حکمت‌نیا، محمود. ۱۳۸۹٫ آرای عمومی (مبانی، اعتبار و قلمرو). تهران: انتشارات پژوهشگاه فرهنگ و اندیشۀ اسلامی.
دیوب، اس. سی. ۱۳۷۷٫ نوسازی و توسعه. ترجمۀ سید احمد موثقی. تهران: نشر قومس.
راسخ، محمد. ۱۳۸۱٫ حق و مصلحت. تهران: انتشارات طرح نو.
ــــــــــــــ. ۱۳۹۶٫ «“حق” یا “ارزش” حیات؟ نکته‌ای منطقی در باب ادعای حق بر حیات». مجلۀ تحقیقات حقوقی. دورۀ ۲۰٫ شمارۀ ۳٫
رحمت‌الهی، حسین. ۱۳۸۸٫ تحول قدرت. تهران: نشر میزان.
رضایی‌نژاد، ایرج. ۱۳۸۷٫ «تأملی بر مفهوم حق بر توسعه». دانشنامۀ حقوق و سیاست. شمارۀ ۱۰٫
ستندیج، تام. ۲۰۰۹٫ خوراک و تاریخ. ترجمۀ محسن مینوخرد. تهران: نشر چشمه.
شاه ولی، منصور؛ بهروزه، سمیرا. ۱۳۹۵٫ «الگوی اسلامی ایرانی امنیت غذایی روستاییان ایران (موردمطالعه: جنوب استان کرمان)». اقتصاد و توسعۀ منطقه‌ای. شمارۀ ۱۲٫
شجاعی، محمد صادق. ۱۳۸۶٫ «نظریۀ نیازهای معنوی از دیدگاه اسلام و تناظر آن با سلسله‌مراتب نیازهای مازلو». دوفصلنامۀ علمی‌تخصصی مطالعات اسلام و روان‌شناسی. پژوهشگاه حوزه و دانشگاه. دورۀ اول. شمارۀ ۱٫
طباطبایی مؤتمنی، منوچهر. ۱۳۸۲٫ آزادی‌های عمومی و حقوق بشر. تهران: انتشارات دانشگاه تهران.
طلایی، فرهاد؛ رزم‌خواه، علی. ۱۳۹۲٫ «تعهدات دولت‌ها در قبال حق بر غذا». فصلنامۀ حقوق، مجلۀ دانشکدۀ حقوق و علوم سیاسی. دورۀ ۴۳. شمارۀ ۲٫
عبادی فرزانه. ۱۳۹۵٫ «جایگاه ایران ازنظر شاخص‌های امنیت غذایی در دنیا و برخی کشورهای منتخب در دورۀ ۲۰۱۲- ۲۰۰۰». وزارت جهاد کشاورزی. مؤسسۀ پژوهش‌های برنامه‌ریزی، اقتصاد کشاورزی و توسعۀ روستایی.
عباسی، بیژن. ۱۳۹۰٫ حقوق بشر و آزادی‌های بنیادین. تهران: انتشارات دادگستر.
علوی قزوینی، سید علی؛ ستوده، حمید. ۱۳۹۴٫ «رویکرد تطبیقی به کرامت انسانی و تأثیر آن در تحقیقات زیستی». فصلنامۀ اخلاق زیستی. سال پنجم. شمارۀ شانزدهم.
غفوری، محمود. ۱۳۹۳٫ «سرمایه‌داری و معضل جهانی غذا». فصلنامۀ سیاست. دورۀ ۴۴. شمارۀ ۲.
کشاورز صفی‌ای، اسماعیل. ۱۳۸۷٫ «مبانی فلسفی حق بر محیط‌زیست سالم». پایان‌نامۀ کارشناسی ارشد. تهران: دانشگاه شهید بهشتی.
گرجی، علی‌اکبر. ۱۳۸۳٫ «مبنا و مفهوم حقوق بنیادین». حقوق اساسی. سال دوم. شمارۀ ۲٫
گلاسر، ویلیام. ۱۳۹۷٫ تئوری انتخاب؛ درآمدی بر روان‌شناسی امید. ترجمۀ علی صاحبی. تهران: نشر سایۀ سخن.
گوهری، فرشته. ۱۳۹۵٫ «رابطۀ حق بر غذا و حق بر محیط‌زیست سالم در نظام بین‌المللی حقوق بشر». پایان‌نامۀ کارشناسی ارشد حقوق بین الملل. دانشگاه قم.
محلاتی، صلاح‌الدین. ۱۳۸۰٫ «ارتباط تنگاتنگ و خطرناک فرهنگ، اقتصاد، سیاست و نظام‌های غذایی». مجلۀ دانشکدۀ ادبیات و علوم انسانی دانشگاه تهران. دورۀ ۱۵۹-۱۵۸٫ تابستان ۱۳۸۰٫
مشهدی، علی؛ کشاورز، اسماعیل. ۱۳۹۱٫ «مبانی فلسفی حق بر محیط‌زیست سالم». پژوهشنامۀ حقوق اسلامی. سال سیزدهم. شمارۀ ۲٫
موحد، محمد علی. ۱۳۸۱٫ در هوای حق و عدالت. تهران: نشر کارنامه.
همتی، مجتبی. ۱۳۸۶٫ «حق‌های اقتصادی اجتماعی و نسبت آن با حقوق شهروندی در پرتو نظریۀ عدالت رولز». مجلۀ حقوقی دادگستری. شمارۀ ۵۸٫
وولف، جاناتان. ۱۳۹۰٫ «عدالت اقتصادی در دیدگاه‌های مختلف». عدالت اقتصادی (مجموعه مقالات). به کوشش فیروز خلعتبری. تهران: مجلس شورای اسلامی، مرکز پژوهش‌ها.
Dupeyroux (j -p.). 2005. Droit de Securite Social. Paris: Dallos Precis.
General Comment. No 12. www.fao.org/fileadmin/templates/…/General_Comment_12_EN. pdf
O’Neill, O. 1995. Justice, Capabilities and Vulnerabilities. Oxford, England: Oxford University Press. pp 140-152.
STEIGLEDER, KLAUS. 2014. Human dignity and social welfare.The Cambridge Handbook of Human Dignity, Cambridge University Press.
