محمدحسین خلوصی[۱]

[۱]. فارغ‌التحصیل سطح چهار جامعه المصطفی (ص) العالمیه و دانشجوی دکتری فلسفه سیاسی اسلامی، مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی.

چکیده

سازمان‌دهی حقوق و تعهدات متقابل فرد و جامعه از مهم‌ترین بسترهای فکری فیلسوفان سیاسی بوده است. شهروندی در فلسفه سیاسی اسلامی بر بنیان حقیقت استوار است. بنیاد‌های معرفتیِ حقایقِ سیاسی توسط قوه عاقله انسان درک می‌گردد و شریعت در تفصیل آن می‌تواند به فلسفه سیاسی کمک نماید. جامعه، محیط تربیتی است که می‌کوشد با فضیلتمندنمودن شهروندان سعادت آن‌ها را تأمین نماید. فضیلت، عنصر بنیادین در شهروندی از نظر فلسفه سیاسی اسلامی است. فضیلت ریشه در حقیقت دارد و می‌کوشد سعادتمندشدن شهروند را میسر سازد. ویژگی بارز شهر/مدینه در فلسفه سیاسی اسلامی فاضله‌بودن است و هدف از آن رساندن شهروندان به خیر دو جهان است. مدینه فاضله جامعه‌ای است که اعضای آن را کسانی تشکیل می‌دهند که می‌خواهند به فضیلت نائل شوند. حقیقت، فضیلت و سعادت به ترتیب به‌عنوان مبدأ، اصل بنیادین و مقصد شهروندی است که حد و حدود اصول شهروندی چون عدالت، آزادی، برابری و مشارکت سیاسی را به‌عنوان حقوق و تعهدات متقابل فرد و جامعه مشخص می‌نماید. عدالت در نظام شهروندی چینش درست دیگر مؤلفه‌ها را مشخص می‌نماید و با مبناقراردادن فضیلت شهروند، میزان آزادی شهروند را مشخص می‌کند. برابری، رابطه عمیقی با اصل عدالت دارد و برابریِ عادلانه در فلسفه سیاسی اسلامی مطلوبیت دارد. مشارکت سیاسی، مطلق و رها نیست و فضیلت، حدود مشارکت سیاسی را مشخص می‌نماید. شهروندی در فلسفه سیاسی اسلامی، در گستره‌های تعریف‌شده در فلسفه‌های کلاسیک و مدرن نمی‌گنجد و بر این اساس متعلق به ملت و سرزمین خاصی نیست و گستره‌ای جهان‌شمول دارد.

کلیدواژه‌ها: شهروندی، فلسفه سیاسی، حقیقت، فضیلت، سعادت، عدالت.

منابع

1. نهج‌البلاغه. ۱۳۸۵٫ ترجمه محمّد دشتی. قم. امیرالمؤمنین.
2. ارسطاطالیس. ۱۳۶۸٫ اخلاق نیکوماخوس. ترجمه ابوالقاسم پورحسینی. تهران. دانشگاه تهران.
3. ارسطو. ۱۳۹۰٫ سیاست. ترجمه حمید عنایت. تهران. انتشارات علمی و فرهنگی. چاپ هفتم.
4. استیونسون، نیک. ۱۳۹۲٫ شهروندی فرهنگی. ترجمه افشین خاکباز. تهران. اداره کل مطالعات اجتماعی و فرهنگی شهرداری تهران.
5. اشتراوس، لئو. ۱۳۷۳٫ حقوق طبیعی و تاریخ. ترجمه باقر پرهام. تهران. آگه.
6. افلاطون. ۱۳۸۰٫ جمهوری، دوره کامل آثار افلاطون. ترجمه محمدحسن لطفی. تهران. خوارزمی. چاپ سوم.
7. براتعلی‌پور، مهدی. ۱۳۸۳٫ شهروندی و سیاست نوفضیلت‌گرا. تهران. مؤسسه مطالعات ملی.
8. برلین، آیزایا. ۱۳۸۶٫ آزادی و خیانت به آزادی. ترجمه عزت‌الله فولادوند. تهران. نشر ماهی.
9. تیندر، گلن. ۱۳۷۴٫ تفکر سیاسی. ترجمه محمود صدری. تهران. علمی و فرهنگی.
10. جوادی آملی، عبدالله. ۱۳۷۸٫ ولایت فقیه ولایت فقاهت و عدالت. قم. اِسراء.
11. دیویدراس، ویلیام. ۱۳۷۷٫ ارسطو. ترجمه مهدی قوام صفری. تهران. فکر روز.
12. ساندل، مایکل. ۱۳۷۴٫ لیبرالیسم و منتقدان آن. ترجمه احمد تدین. تهران. علمی و فرهنگی.
13. طباطبایی، جواد. ۱۳۷۳٫ زوال اندیشه سیاسی در ایران. تهران. کویر.
14. طباطبایی، محمدحسین. ۱۳۸۶٫ المیزان فی تفسیر القرآن. ترجمه محمدباقر موسوی. قم. اسلامی.
15. فارابی، ابونصر.۱۹۹۱٫ المله. تحقیق محسن مهدی. بیروت. دارالمشرق. چاپ دوم.
16. ـــــــــــــ . ۱۹۹۳٫ فصول منتزعه. تحقیق فوزی متری نجار. بیروت. دارالمشرق. چاپ دوم.
17. ـــــــــــــ . ۱۹۹۶٫ آراء اهل المدینه الفاضله. بیروت. دارالمشرق. چاپ هفتم.
18. ـــــــــــــ . ۱۳۶۴٫ اندیشه‌های اهل مدینه فاضله. ترجمه و تحشیه جعفر سجادی. تهران. طهوری.
19. ـــــــــــــ . ۱۳۶۶٫ السیاسه المدنیه. تحقیق فوزی متری نجار. تهران. نشر الزهراء.
20. فالکس، کیث. ۱۳۸۱٫ شهروندی. ترجمه محمدتقی دلفروز. تهران. کویر.
21. کاستلز، استفان؛ دیویدسون، آلیستر. ۱۳۸۲٫ مهاجرت و شهروندی. ترجمه فرامرز تقی‌لو. تهران. پژوهشکده مطالعات راهبردی.
22. کلوسکو، جورج. ۱۳۸۹٫ تاریخ فلسفه سیاسی. ترجمه خشایار دیهیمی. تهران. نشر نی.
23. گالستون، میریام. ۱۳۸۶٫ سیاست و فضیلت، فلسفه سیاسی فارابی. ترجمه حاتم قادری. تهران. بقعه.
24. مصباح، محمدتقی. ۱۳۷۷٫ حقوق و سیاست در قرآن. قم. مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی.
25. مطهری، مرتضی. ۱۳۷۸٫ فطرت. مجموعه آثار استاد شهید مطهری. ج۳٫ تهران. صدرا. چاپ دوم.
26. ــــــــــــــ . ۱۳۸۷٫ تفاوت‌های بجا و تفاوت‌های بیجا. مجموعه آثار استاد شهید مطهری. ج۲۵٫ تهران. صدرا. چاپ دوم.
27. ــــــــــــــ . ۱۳۸۷٫ عدل الهی. مجموعه آثار استاد شهید مطهری. ج۱٫ تهران. صدرا. چاپ دوم.
28. Benjamin Heater, Derek. 2004. A Brief History of Citizenship. New York. New York University Press.
29. Collins, Susan D. 2006. Aristotle and the Rediscovery of Citizenship. New York. Cambridge University Press.
30. Galston, William.1991. Liberal Purposes: Goods, Virtues, and Diversity in the Liberal State. New York. Cambridge University Press.
31. Hayek, 1998. Law, Legislation and Liberty. London. Routladge.
32. Hoy, Terry. 2000. Toward a Naturalistic Political Theory: Aristotle, Hume, Dewey. Praeger.
33. Roger, Huard. 2007. Plato’s Political Philosophy — The Cave. New York. Algora Publishing.