احمد خلیلی

استادیار شهرسازی، دانشکده معماری و شهرسازی، دانشگاه علم و صنعت ایران، تهران، ایران (نویسنده‏ی مسئول).

مصطفی دهقانی

دکتری شهرسازی، دانشکده معماری و شهرسازی، دانشگاه هنر تهران، تهران، ایران.

 چکیده

  هویت شهری یکی از چالش­های مهم شهرهای جدید است؛ چنان­که ناهماهنگی، یکنواختی و عدم انطباق کارکردهای فضاهای شهری شهرهای جدید با نیازها، خواسته­ها و تمایلات ساکنان، منجر به انقطاع ریشه­های اتصال و ارتباط ساکنین با محیط و در نتیجه با یکدیگر و همچنین بروز آثار سوئی چون ناامنی، مسئولیت­گریزی، دلزدگی و بی­تفاوتی شده است. لذا، شناخت عوامل هویت بخش شهرهای جدید، میزان برخورداری این شهرها از عوامل مربوطه و نقاط قوت، ضعف، فرصت­ها و تهدیدهای رویاروی هر یک از نواحی این شهرها می­تواند تاثیر بسزایی در جلوگیری از بحران هویتی در شهرهای جدید داشته باشد. پژوهش حاضر در جهت تحقق اهداف فوق و با رویکردی تحلیلی- تبیینی صورت پذیرفته است و ۷۰ شاخص سنجش و ارزیابی هویت شهری، با واکاوی و بررسی گسترده مطالعات جهانی و داخلی و توجه به شرایط بومی خاص شهر جدید هشتگرد استخراج و مستندسازی گردیده است. داده­های گردآوری شده از طریق پرسش­نامه -که با حجم نمونه ۵۱۶ نفری و با روش نمونه­گیری خوشه­ای در نواحی ۱۲ گانه این شهر توزیع شده است- با استفاده از تحلیل عاملی جهت تعیین عوامل نهایی تبیین‌کننده هویت شهر جدید هشتگرد و رتبه­بندی نواحی مورد مطالعه بر اساس وضعیت مطلوبیت آنها در ارتباط با عوامل هویت شهری تحلیل شده است. نتایج پژوهش نشان می­دهد که ۱۲ عامل در مجموع در حدود ۶۰% موضوع هویت بخش شهر جدید هشتگرد را تبیین می­کنند. مهم­ترین این عوامل، عامل «خاطره­انگیزی و احساس وابستگی به مکان» با تبیین حدود ۸ درصد است. همچنین ناحیه ۴ـ۵ از نواحی مسکن مهر و ناحیه ۴ـ۱ از نواحی با سابقه در شهر به ترتیب، بدترین و بهترین وضعیت مطلوبیت هویتی را در میان نواحی شهر جدید هشتگرد دارند. در نهایت، نقاط قوت و ضعف و فرصت­ها و تهدیدهای هویت بخشی در شهر جدید هشتگرد از طریق تحلیل استراتژیک محیطی تحلیل و جمع‌بندی گردیده است. یافته­های پژوهش نشان می­دهد که کیفیات کالبدی تنها یک بعد از تجربه مکان هستند و اهمیت ارتباطات اجتماعی که در مکان‌ها اتفاق می‌افتد نباید مورد غفلت قرار گیرد. به­طوری­که دلبستگی به مکان را می­توان مبتنی برمشارکت مردم در مکان، میزان اشتغال به شبکه‌های اجتماعی و تعاملات فرهنگی، دانست. همچنین در مطالعه هویت شهری، شناخت مکان، کافی نیست؛ و افراد دلبستگی خود را با مکان براساس انتظارات خود که مبتنی بر تجارب قبلی از آنها از مکان‌های مشابه و فرایند شناختی آنهاست توسعه می‌دهند که رضایتمندی آنها از مکان به این شناخت بستگی دارد.

واژه‏ های کلیدی:

هویت شهری، شهرهای جدید، هشتگرد، تحلیل عاملی، تحلیل فضایی.

منابع

1. آلرک، پاملا، و رابرت بیستل. پژوهش پیمایشی: رهنمودها و استراتژی­هایی برای انجام دادن پیمایش. ترجمه‌ی مهراندخت نظام شهیدی، اردشیر امیدی محنه، و محمود متحد. تهران: آگه.
2. الکساندر، کریستوفر. ۱۳۸۱٫ معماری و راز جاودانگی. ترجمه‌ی مهرداد قیومی. تهران: انتشارات دانشگاه شهید بهشتی.
3. امیر کافی، مهدی، و شکوفه فتحی. ۱۳۹۰٫ بررسی عوامل موثر بر دلبستگی به محله مسکونی، مطالعه موردی: شهر کرمان. مطالعات اجتماعی ایران
   ۵ (۱۳): ۱- ۲۶٫
4. بدیعی ازنداهی، مرجان، موسی پناهنده­خواه، و راضیه مختاری. ۱۳۸۸٫ نقش حس مکان در هویت بومی. ژئوپلتیک ۴ (۱۲): ۱۵۷- ۱۷۵٫
5. بهزادفر، مصطفی. ۱۳۸۶٫ هویت شهر، نگاهی به هویت شهر تهران. تهران: شهر.
6. پاکزاد، جهانشاه. ۱۳۸۵٫ مبانی نظری و فرایند طراحی شهری، جلد ۱٫ تهران: شهیدی.
7. ___________. ۱۳۸۶٫ مقالاتی در باب مفاهیم معماری و طراحی شهری، جلد ۲٫ تهران: شهیدی.
8. جهانی دولت‌آباد، رحمان، علی شماعی، و اسماعیل جهانی دولت‌آباد. ۱۳۹۲٫ سنجش میزان هویت محله­ای با تاکید بر نقش نهادهای مردمی در منطقه ۷ تهران. تحقیقات کاربردی علوم جغرافیایی ۱۳ (۳۱): ۱۹۱-۲۱۰٫
9. خلیلی، احمد. ۱۳۹۰٫ درسنامه روش‌های کمی برنامه­ریزی شهری و منطقه­ای. تهران: دانشگاه هنر تهران، دانشکده معماری و شهرسازی.
10. رضازاده، راضیه. ۱۳۸۰٫ بحران ادراکی رفتاری در فضای شهری. شهرداری­ها (ویژه‌نامه شماره ۵).
11. زبردست، اسفندیار. ۱۳۸۶٫ درسنامه روش‌های برنامه­ریزی شهری. تهران: دانشگاه تهران، پردیس هنرهای زیبا، دانشکده شهرسازی.
12. _____________. کاربرد روش تحلیل عاملی اکتشافی در برنامه­ریزی شهری و منطقه­ای، موردپژوهی: سنجش وضعیت پایداری اجتماعی در کلانشهر تهران. هنرهای زیبا- معماری و شهرسازی ۲۲ (۲): ۵- ۱۸٫
13. _____________، احمد خلیلی، و مصطفی دهقانی. ۱۳۹۲٫ کاربرد روش تحلیل عاملی در شناسایی بافت‌های فرسوده. هنرهای زیبا ۱۸ (۲): ۲۷-۴۲٫
14. شماعی، علی، و احمد پوراحمد. ۱۳۹۲٫ بهسازی و نوسازی شهری از دیدگاه جغرافیا. تهران: انتشارات دانشگاه تهران.
15. شماعی، علی، و رحمان جهانی. ۱۳۹۰٫ بررسی اثرات توسعه عمودی شهر بر هویت محله­ای. شهر ایرانی اسلامی ۲ (۶): ۷۳- ۸۲٫
16. شورای‌عالی شهرسازی و معماری ایران. ۱۳۹۱٫ ضوابط و شاخص­های لازم جهت بازیابی هویت شهرسازی و معماری اسلامی- ایرانی. معاونت شهرسازی و معماری وزارت راه و شهرسازی.
17. صمیمی شارمی، علی، و پروین پرتوی. ۱۳۸۹٫ بررسی و سنجش حس مکان در محلات ارگانیک و برنامه‌ریزی شده، موردپژوهی: محلات ساغریسازان و بلوار گیلان در شهر رشت. نامه معماری و شهرسازی ۲ (۳): ۲۳- ۴۰٫
18. عزیزی، محمد مهدی، پارسا ارباب. ۱۳۸۹٫ شناسایی و ارزیابی فرایند شکل­گیری هویت در شهرهای جدید، مطالعه موردی: شهر جدید هشتگرد. هنرهای زیبا ۲ (۴۲): ۴۷- ۵۸٫
19. فلاحت، محمد صادق. ۱۳۸۵٫ مفهوم حس مکان و عوامل شکل‌دهنده آن. هنرهای زیبا ۱ (۲۶): ۵۷- ۶۶٫
20. فن‌مایس، پیر. ۱۳۸۴٫ عناصر معماری: از صورت تا مکان. ترجمه‌ی‌ فرزین فر دانش. تهران: انتشارات دانشگاه تهران.
21. قطبی، علی­اکبر. ۱۳۸۷٫ مفهوم هویت و معماری امروز ایران. آینه خیال ۲ (۱۰): ۸۳- ۸۷٫
22. لنگ، جان. ۱۳۸۶٫ آفرینش نظریه معماری. ترجمه‏ی علیرضا عینی­فر. تهران: انتشارات دانشگاه تهران.
23. لینچ، کوین. ۱۳۸۴٫ تئوری شکل شهر. ترجمه‌ی سید حسین بحرینی. تهران: انتشارات دانشگاه تهران.
24. مظلومی، مازیار. تأثیرپذیری ابعاد حس مکان از ادراکات ذهنی در محله­های مسکونی شهری. پژوهش و برنامه­ریزی شهری ۱ (۳): ۱۳۱- ۱۵۰٫
25. میرمقتدایی، مهتا. ۱۳۸۷٫ معیارهای سنجش امکان شکل­گیری، ثبت و انتقال خاطرات جمعی در شهر. هنرهای زیبا ۲ (۳۷): ۵- ۱۶٫
26. نوفل، علیرضا، پارین کلبادی، و محمدرضا پورجعفر. ۱۳۸۸٫ بررسی و ارزیابی شاخص­های موثر در هویت شهری، نمونه موردی: محله جلفا در شهر اصفهان. آرمانشهر ۲ (۳): ۵۷- ۶۹٫
27. وحیدا، فریدون، و سمیه نگینی. ۱۳۹۱٫ ساخت و اعتباریابی مقیاس هویت محله­ای. مطالعات شهری ۲ (۲): ۳۵- ۵۸٫

References

1. Alerk, Pamela, and Robert Beistle. 2001. Survey Research: Guidelines and Strategies for Surveying. Translated by Mehrandokht Nezam Shahidi, Ardeshir Omidi Mohaneh, and Mahmoud Motahed. Tehran: Aghah.
2. Alexander, Christopher. 2002. Architecture and the Secret of Immortality. Translated by Mehrdad Qayyumi. Tehran: Shahid Beheshti University Press.
3. Amir Kafi, Mehdi, and Shokoofeh Fathi. 2011. A Study of Factors Affecting Attachment to a Residential Neighborhood, Case Study: Kerman. Iranian Journal of Social Studies 5 (13): 1- 26.
4. Azizi, Mohammad Mehdi, and Parsa Arbab. 2010. Identifying and Evaluating the Process of Identity Formation in New Towns; Case Study: Hashtgerd New Town. Honar-ha-ye-Ziba 2 (42): 47-58
5. Badiee Azandahi, Marjan; Moosa Panahandekhah, and Razieh Mokhtari. 2009. The Role of Sense of Place in Indigenous Identity. Geopolitical 4 (12): 157-175.
6. Behzadfar, Mostafa. 2007. City Identity; A Look at the Identity of the City of Tehran. Tehran: Shahr.
7. Bilgenoglu, B. 2006. Changing Identity of Space/ Place: The Case of Bars Street in Bodrum. The Institute of Fine Arts of Bilkent University.
8. Brown, B.B., and D.D. Perkins. 1992. Disruptions in Place Attachment. In I. Altman and S. Low (Eds), Place Attachment. New York: Plenum.
9. Brown, B.B., and C.M. Werner. 1985. Social Cohesiveness, Territoriality and Holiday Decorations. Environment and Behaviour (27): 539-565.
10. Cheng, T. M., C.W. Homer, and L. M. Huang. 2012. The Influence of Place Attachment on the Relationship Between Destination Attractiveness and Environmentally Responsible Behavior for Island Tourism in Penghu, Taiwan. Sustainable Tourism: 1-12.
11. Dolatabad World, Rahman, Ali Shamaei, and Esmaeil Jahani Dolatabad. 2013. Measuring the Neighborhood Identity with Emphasis on the Role of Popular Institutions in District 7 of Tehran. Applied Research in Geographical Sciences 13 (31): 191-210.
12. Falahat, Mohammad Sadegh. 2006. The Concept of Sense of Place and its Shaping Factors. Honar-ha-ye-Ziba 1 (26): 57-66.
13. Fan Mayes, Pierre. 2005. Architectural Elements: From Face to Place. Translated by Farzinfar Danesh. Tehran: University of Tehran Press.
14. Ghotbi, Ali Akbar. 2008. The Concept of Identity and Architecture of Today’s Iran. Ayneh Khayal 2 (10): 83-87.
15. Guiliani, M.V., and R. Feldman. 1993. Place Attachment in a Developmental and Cultural Context. Environmental Psychology (13): 267-274.
16. Hammit, W.E., E.A. Backlund, and R.D. Bixler. 2004. Experience Use History, Place Bonding and Resource Substitution of Trout Anglers During Recreation Engagements. Leisure Research 3 (36): 356-378.
17. Hidalgo, M. C., and B. Hernandez. 2001. Place Attachment: Conceptual and Empirical Questions. Environmental Psychology (21): 273-281.
18. Hughes-Hammer, C., D. Martsolf, and R. Zeller. 1998. Development and Testing of the Codependency Assessment Tool. Archives of Psychiatric Nursing (12): 264-272.
19. Hummon, D. 1990). Commonplaces: Community Idology and Identity in American Culture. New York: State University of New York
20. Kaplan, S., and R. Kaplan. 1982. Humanscape: Environments for People. Ann Arbor: Ulrich’s Books.
21. Khalili, Ahmad. 2011. Textbook of Quantitative Methods of Urban and Regional Planning. Tehran: Faculty of Architecture and Urban Planning, Tehran University of Arts.
22. Kyle, G., A., Graefe, R. Manning, and J. Bacon. 2004. Effects of Place Attachment on Users Perceptions of Social and Environmental Conditions in a Natural Setting. Environmental Psychology (24): 213-225.
23. Lang, John. 2007. Creation of Architectural Theory. Translated by Alireza Einifar. Tehran: University of Tehran Press.
24. Lubke, Gitta H., and Bengt O. Muthen. 2004. Applying Multigroup Confirmatory Factor Models for Continuous Outcomes to Likert Scale Data Complicates Meaningful Group Comparisons. Structural Equation Modeling (11): 514-534.
25. Lynch, Kevin. 2005. Theory of City Form. Translated by Seyed Hossein Bahreini. Tehran: University of Tehran Press.
26. Mazloumi, Maziar. 2010. The Impact of Spatial Dimensions on Mental Perceptions in Urban Residential Neighborhoods. Urban Research and Planning 1 (3): 131-150.
27. Mesch, G.S., and O. Manor. 1998. Social Ties, Environmental Perception, and Local Attachment. Environment and Behavior 4 (30): 504-519.
28. Mir Moghtadaei, Mehta. 2008. Criteria for Measuring the Possibility of Formation, Recording and Transfer of Collective Memories in the City. Honar-ha-ye-Ziba 2 (37): 5-16.
29. Nawfal, Alireza; Parin Kalbadi, and Mohammad Reza Poor Jafar. 2009. Study and Evaluation of Effective Indicators in Urban Identity; Case Study of Jolfa Neighborhood in Isfahan. Armanshahr 2 (3): 57-69.
30. Pakzad, Jahanshah. 2006. Theoretical Foundations and Urban Design Process, Volume 1. Tehran: Shahidi.
31. ۲۰۰۷٫ Articles on the Concepts of Architecture and Urban Design, Volume 2. Tehran: Shahidi.
32. Proshansky, H.M., A.K. Fabian, and R. Kaminoff. 1983. Place-Identity: Physical World Socialization of the Self. Environmental Psychology (3): 57-83.
33. Relph, E. 1976. Place and Placelessness. London: Pion Limited.
34. Rezazadeh, Razieh. 2001. Perceptual Behavioral Crisis in Urban Space. Journal of Municipalities (Special Issue No. 5).
35. Samimi Sharmi, Ali, and Parvin Partovi. 2010. Assessing and Measuring the Sense of Place in Organic and Planned Neighborhoods; Case Study: Saghrisazan Neighborhoods and Gilan Boulevard in Rasht. Letter of Architecture and Urban Planning 2 (3): 23-40.
36. Scott, M. Sense of Place: Urban Design Principles for the Metropolitan Strategy. Metropolitan Strategy Technical Reports, Victorian Government, Department of Infrastructure.
37. Shamaei, Ali, and Ahmad Pourahmad. 2013. Urban Improvement and Renovation from the Perspective of Geography. Tehran: University of Tehran Press.
38. Shamaei, Ali, and Rahman Jahani. 2011. A Study of the Effects of Vertical Development of the City on Neighborhood Identity. Iranian Islamic City 2 (6): 73-82.
39. Shumaker, S.A., and R.B. Taylor. 1983. Toward a Clar Ification of People-Place Relationships: A Model of Attachment to Place, In N. R. Feimer and E. S. Geller (Eds.). Environmental Psychology: Directions and Perspectives, New York: Praeger,119-251.
40. Stokols, D., and S.A. Shumaker. 1981. People in Places: A Transactional View of Settings, In J. Harvey (Eds.), Cognition, Social Behavior, and the Environment, Hillsdale: Erlbaum, 441-488.
41. Supreme Council of Urban Planning and Architecture of Iran. 2012. Criteria and Indicators Necessary to Restore the Identity of Urban Planning and Islamic-Iranian Architecture. Deputy Minister of Urban Planning and Architecture of the Ministry of Roads and Urban Development.
42. Tabachnick, B., and L. Fidell. 2014. Using Multivariate Statistics. Pearson Education, Inc.
43. Taylor, R.B., S.D. Gottfredson, and B. Brower. 1985. Attachment to Place: Discriminant Validity, and Impacts of Disorder and American Journal of Community Psychology (13): 525-542.
44. Tuan, Y. F. 1980. Rootedness Versus Sense of Place. Landscape (24): 3-8.
45. Vahida, Fereydoun, and Somayeh Negini. 2012. Construction and Validation of Neighborhood Identity Scale. Urban Studies 2 (2): 35-58.
46. Williams, D.R., and J.J. Vaske. 2003. The Measurement of Place Attachment: Validity and Generalizability of a Psychometric Forest Science 6 (49): 830-840.
47. Zabardast, Esfandiar. 2007. Textbook of Urban Planning Methods. Tehran: Faculty of Urban Planning, Fine Arts Campus, University of Tehran.
48. ۲۰۱۷٫ Application of Exploratory Factor Analysis in Urban and Regional Planning, Case Study: Assessing the Status of Social Stability in the Metropolis of Tehran. Honar-ha-ye-Ziba, Memari va Shahrsazi 22 (2): 5-18.
49. _______________, Ahmad Khalili, and Mostafa Dehghani. 2013. Application of Factor Analysis Method in Identifying Worn Textures. Honar-ha-ye-Ziba 18 (2): 27-42.