مهدی عباسی[۱]

هادی بهرامی احسان[۲]

[۱]. عضو هیئت علمی پژوهشگاه علوم قرآن و حدیث. دانشجوی دکترای روان‌شناسی. مؤسسۀ آموزشی پژوهشی امام خمینی (ره). قم. ایران .

.[۲] دانشیار دانشگاه تهران. تهران. ایران.

چکیده

هدف پژوهش حاضر ارائه ابزاری برای کمّی‌سازی سبک لذت‌بری بر‌اساس یک مدل مفهومی در منابع اسلامی است. این مدل مفهومی، لذت‌بری را بر روی پیوستاری از سعادت‌نگری تا لذت‌نگری؛ دو رویکرد مهم در بهباشی نشان می‌دهد. برای استخراج مؤلفه‌های مدل مفهومی لذت‌بری سعادت‌نگر و لذت‌نگر در منابع اسلامی، از روش توصیفی‌ـ‌‌تحلیلی در گزاره‌های دینی و برای بررسی ویژگی‌های مقیاس از روش پیمایشی استفاده شده است. به منظور تدوین مقیاس سبک لذت‌بری گویه‌های مناسب بر‌اساس مؤلفه‌های نظری طراحی شد. برای تعیین روایی ابزار، گویه‌های اولیه مورد ارزیابی کارشناسان روان‌شناسی که با متون اسلامی آشنایی داشتند، قرار گرفت. این مقیاس در نمونه ۳۶۰ نفری شامل طلاب علوم دینی و معلمان مقطع ابتدایی شهرستان قم اجرا شد. نتایج نشان می‌دهد مقیاس سبک‌ لذت‌بری بر‌اساس منابع اسلامی ۹۲/۰ اعتبار دارد. توافق بالا میان نظرات اکثر کارشناسان (۳۳/۸۳ درصد) به محتوای پرسش‌ها روایی محتوایی آن را نشان‌ می‌دهد. نتایج تحلیل عوامل نیز روایی و ساختار عاملی مناسبی را نشان می‌دهد. نتیجه تحلیل عاملی اکتشافی استخراج پنج عامل مبتنی‌بر ویژگی‌های سبک لذت‌بری کارآمد در منابع اسلامی بوده است. این پژوهش نشان می‌دهد که سبک لذت‌بری بر‌اساس منابع اسلامی قابل کمّی‌شدن است و مقیاس ساخته‌شده، ویژگی‌های روان‌سنجی لازم را دارد. این مقیاس از پنج عامل (تعالی‌جویی، مهارگری، هدفمندی، عاقبت‌اندیشی و میانه‌روی) تشکیل شده است.

کلیدواژه‌ها: بهباشی، سعادت‌نگری، لذت‌نگری، سبک لذت‌بری، منابع اسلامی.

کتابنامه

قرآن کریم.

ابن سینا. ۱۳۷۵٫ «فی علم ماقبل علم الطبیعه مع الشرح خواجه نصیرالدین طوسی». الجزء الثالث. الاشارات و التنبیهات. قم. نشر بلاغت.

اتکینسون، ریتال ال و همکاران. ۱۳۸۵٫ زمینه روان‌شناسی هیلگارد. ترجمه محمد نقی براهنی و همکاران. تهران. انتشارات رشد.

پسندیده، عباس. ۱۳۸۸. اخلاق‌پژوهی حدیثی. تهران. سمت.

تمیمى آمدى، عبد الواحد. ۱۳۶۶٫ تصنیف غرر الحکم و درر الکلم‏. قم. دفتر تبلیغات‏ حوزه علمیه قم. ‏

ثرندایک، رابرت ال. ۱۳۷۵٫ روان‌سنجی کاربردی. ترجمه حیدرعلی هومن. تهران. دانشگاه تهران.

حرانی، ابن شعبه. ۱۴۰۴‌ ق. تحف العقول عن آل الرسول. قم. جامعه مدرسین حوزه علمیه قم.

دلاور، علی. ۱۳۸۹٫ مبانی نظری و عملی پژوهش در علوم انسانی و اجتماعی. تهران. رشد.

رضی، ابوالحسن محمدبن حسین. ۱۴۱۴‌ ق. نهج‌البلاغه تحقیق و تصحیح: فیض الاسلام. قم. هجرت.

ریو، جان. مارشال. ۱۳۸۱٫ انگیزش و هیجان. ترجمه یحیی سید محمدی. تهران. نشر ویرایش.

سرمد، زهره؛ بازرگان، عباس؛ حجازی، الهه. ۱۳۹۲٫ روش‌های تحقیق در علوم رفتاری. تهران. انتشارات آگاه.

صدرالسادات، سیدجلال؛ مینایی، اصغر. ۱۳۸۰٫ راهنمای آسان تحلیل عاملی. تهران. سمت.

الصدوق، محمدبن علی بن بابویه قمی. ۱۳۶۲٫ الخصال‏. قم. جامعه مدرسین‏ حوزه علمیه قم.

_______________________ ۱۳۸۵٫ علل‌الشرائع‏. تحقیق سید محمدصادق بحرالعلوم. النجف الاشرف. منشورات المکتبه الحیدریه.

_______________________ ۱۴۰۴‌ق. من لا یحضره الفقیه. قم. جامعه مدرسین‏ حوزه علمیه قم.

طباطبایی، سید محمد حسین. ۱۴۱۷‌ ق. المیزان فی تفسیر القرآن. قم. دفتر انتشارات اسلامی جامعه مدرسین حوزه علمیه قم.

الطوسی، خواجه نصیرالدین. ۱۳۶۰٫ اخلاق ناصری. تصحیح و تنقیح مجتبی مینوی و علیرضا حیدری. تهران. شرکت انتشارات خوارزمی.

عباسی، مهدی. ۱۳۹۰٫ «ساخت پرسش‌نامه سبک لذت‌جویی بر‌اساس منابع اسلامی و رابطۀ آن با سلامت عمومی». پایان‌نامۀ کارشناسی ارشد. قم. مؤسسه آموزشی‌ـ‌پژوهشی امام خمینی.

علی پور، مهدی؛ حسنی، سیدحمیدرضا. ۱۳۹۰٫ پارادایم اجتهادی دانش دینی (پاد). قم. پژوهشگاه حوزه و دانشگاه.

کاویانی آرانی، محمد؛ کجباف، محمدباقر؛ مولوی، حسین. ۱۳۸۸٫ طرح نظریه سبک زندگی بر‌اساس دیدگاه اسلام و ساخت آزمون سبک زندگی اسلامی و بررسی ویژگی‌های روان‌سنجی آن. اصفهان. دانشکده روان‌شناسی و علوم تربیتی.

الکلینی، محمدبن یعقوب. ۱۳۶۷٫ الکافی. تصحیح و تعلیق: علی أکبر الغفاری. تهران. دارالکتب الإسلامیه.

گراث ـ مارنات، گری. ۱۳۸۶٫ راهنمای سنجش روانی. ترجمه حسین پاشا شریفی و محمدرضا نیکخو. تهران. سخن.

المجلسی، محمدباقر. ۱۴۰۳‌ ق. بحارالانوار. بیروت. مؤسسۀ الوفاء.

مرادی، اعظم؛ طاهری، صغری. ۱۳۹۱٫ سنجش روان‌شناسی مثبت در دانشجویان (پرسش‌نامه‌ها). تهران. دانژه.

مصباح یزدی، محمدتقی. ۱۳۸۷٫ به‌سوی خودسازی، مجموعه آثار. قم. مؤسسه آموزشی پژوهشی امام خمینی.

مصباح، مجتبی. ۱۳۸۵٫ بنیاد اخلاق‌ (روشی نو در آموزش فلسفه اخلاق). قم. مؤسسه آموزشی پژوهشی امام خمینی.

المفید، محمدبن محمد بن نعمان. ۱۴۱۳‌ ق. کتاب الامالی. قم. کنگره شیخ مفید.

المنقری، ابن مزاحم. ۱۳۸۲٫ وقعه صفین. تحقیق و شرح: عبد‌السلام محمد هارون. قاهره. المؤسسه العربیه الحدیثه للطبع والنشر والتوزیع.

النوری، میرزا حسین. ۱۴۰۸‌ ق. مستدرک الوسائل. بیروت. مؤسسۀ آل البیت لإحیاء التراث.

هرگنهان، بی. آر. ۱۳۸۹٫ درآمدی بر تاریخ روان‌شناسی. ترجمه یحیی سیدمحمدی. تهران. ارسباران.

Diener, E., Suh, E. M., Lucas, R. E. and Smith, H. L. 1999. “Subjective wellbeing: three decades of progress“. Psychological Bulletin. 125: P 276–۳۰۲٫

Hefferon, K. & Boniwell, I. 2011. Positive Psychology, Theory, Research and Application. London: Open University Press.

Huta, V. & Ryan, R. M. 2010. “Pursuing Pleasure or Virtue: The Differential and Overlapping Well-Being Benefits of Hedonic and Eudaimonic Motives“. Journal of Happiness Studies. 11: P 735–۷۶۲٫

Huta, V. & Waterman, A. S. 2013. “Eudaimonia and Its Distinction From Hedonia: Developing a Classification and Terminology for Understanding Conceptual and Operational Definitions“. Journal of Hppiness Studies. Accepted November. 11. P 2013.

Ryan, R. M., Huta, V., & Deci, E. L. 2008. “Living well: A self-determination theory perspective on eudaimonia“. Journal of Happiness Studies. 9. P 139-170.

Ryff, C.D., & Singer, B.H. 2008. “Know thyself and become what you are: A eudaimonic approach to psychological well-being“. Journal of Happiness Studies. 9. P 13-39.

Vittersø, J. 2004. “Subjective well-being versus self-actualization: Using the flow-simplex to promote a conceptual, clarification of subjective quality of life“. Social Indicators Research. 65. P 299-331.

Waterman, A.S. 1993. “Two conceptions of happiness: Contrasts of personal expressiveness (eudaimonia) and hedonic enjoyment“. Journal of Personality and Social Psychology. 64. P 678-691.

Watson, D., Clark, L. A. and Tellegen, A. 1988. “Development and validation of brief measures of positive and negative affect: the PANAS scales“. Journal of Personality and Social Psychology. 54(6). P 1063–۷۰٫