احمد تمسکی

کارشناسی ارشد روان‎شناسی عمومی مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی€، ایران، قم.

tamasoki@gmail.com

محمود اصفهانیان

کارشناسی ارشد روان‎شناسی مثبت‌گرا، دانشگاه قرآن و حدیث، ایران، قم.

Mahmod83225@gmail.com

چکیده

این پژوهش با هدف طراحی، ساخت و اعتباریابی اولیه آزمون سلامت هیجانی براساس منابع اسلامی انجام گرفت. برای مطالعه منابع اسلامی از روش توصیفی و تحلیل محتوا و برای ارزیابی روایی و اعتبار آزمون، از روش پیمایشی با انتخاب نمونه صد نفری استفاده شد. ساختار برداشت‌شده از منابع اسلامی برای سلامت هیجانی شامل چهار مؤلفه آگاهی بر هیجان‌ها، موقعیت‌شناسی، اظهار هیجانی مناسب و کنترل هیجان‌هاست. روایی این ساختار از نظر کارشناسان خبره دین و روان‎شناسی تأیید شد و گویه‌ها از آن به دست آمد. مطابقت گویه‌ها با مستندات نیز از نظر کارشناسان تأیید و گویه‌های نهایی اجرا شد. برای سنجش روایی ملاکی، نسخه ۷۶ پرسشی این آزمون هم‌زمان با پرسشنامه بهزیستی ذهنی اجرا شد که نتیجه، همبستگی معناداری را نشان داد. همبستگی بالا بین مؤلفه‌ها با کل آزمون و بین گویه‌ها، نشان‌دهنده روایی سازه بود. اعتبار آزمون به واسطه بررسی همسانی درونی پرسشنامه با ضریب آلفای کرونباخ در سطح ۹۹/۰ به دست آمد. دونیمه‌سازی نیز اعتباری در حد ۸۹/۰ و ۹۲/۰ برای دونیمه را نشان داد.

کلیدواژگان: سلامت، هیجان، سلامت هیجانی، آزمون، روایی و اعتبار، منابع اسلامی.

منابع

1. نهج‌البلاغه.
2. ابن‌أبی الحدید، عبدالحمیدبن هبه الله (۱۴۰۴ق). شرح نهج‌البلاغه لابن أبی الحدید. قم: مکتبه آیت‎الله مرعشی نجفی.
3. ابن‌بابویه، محمد (۱۴۱۳ق). من لایحضره الفقیه. قم: جامعه مدرسین.
4. ابن‌طاووس، علی‌بن موسی (۱۴۰۹ق). اقبال الاعمال. تهران: دارالکتب الاسلامیه.
5. اکبریان، رضا و غفاری، ابوالحسن (۱۳۸۸). جایگاه نفس در فلسفه ارسطو و ملاصدرا، خردنامه صدرا. ۵۶٫ ۱۷ ـ ۴٫
6. آناستازی، آن (۱۳۷۹). روان آزمایی. ترجمه محمدنقی براهنی. تهران: دانشگاه تهران.
7. انصاری، عبدالله‌بن محمد (۱۳۶۲). طبقات الصوفیه. تصحیح محمد سرور مولایی. تهران: توس.
8. الهی، طاهره؛ بیگدلی، الیاس، سلیمانی ابهری، صدیقه (۱۳۹۲). خشم در نگاه اسلام و روان شناسی: کظم غیظ چیست؟ سرکوب خشم یا مدیریت آن، مجله معرفت. ش۱۹۲، ۴۶-۳۱٫
9. بخشی‌پور، عباس و دژکام، محمود (۱۳۸۴). تحلیل عاملی تأییدی مقیاس عاطفه مثبت و منفی، روان‎شناسی. ۹(۴). ۳۵۱-۳۶۵٫
10. بیانی، علی‌اصغر؛ کوچکی، عاشورمحمد؛ گودرزی، حسینیه (۱۳۸۶). «اعتبار و روایی مقیاس رضایت از زندگی»، در: روان‌شناسان ایرانی، ش۱۱، ۲۵۹-۲۶۵٫
11. پسندیده، عباس (۱۳۸۶). روش فهم و تبیین گزاره‌های دینی (قرآن و حدیث)، حدیث اندیشه. ۳٫ ۳۳-۴۷٫
12. پسندیده، عباس (۱۳۸۹). مبانی و عوامل شادکامی در اسلام با رویکرد روان‎شناسی مثبت‌گرا. رساله دکتری. قم: دانشکده علوم حدیث.
13. تقربی، زهرا و همکاران (۱۳۹۱). روان‌سنجی فرم کوتاه پرسشنامه رضایت از زندگی در دانشجویان دانشکده پرستاری و مامایی کاشان، مجله دانشگاه علوم پزشکی قم. ۶(۱) ۸۹-۹۸٫
14. تمیمی‌آمدی، عبدالواحد بن محمد (۱۳۶۶). تصنیف غررالحکم و دررالکلم. تحقیق مصطفی درایتی. قم: مرکز النشر التابع لمکتب الاعلام الاسلامی.
15. ثرندایک، رابرت آل (۱۳۷۵). روان‌سنجی کاربردی. ترجمه‌ی حیدرعلی هومن. تهران: دانشگاه تهران.

جوشن‌لو، محسن و همکاران (۱۳۸۵). بررسی ساختار عاملی مقیاس بهزیستی جامع، روان‎شناسان ایران. ۹٫ ۳۵-۵۲٫

16. رحیمیان‌بوگر، اسحاق (۱۳۸۸). روان‎شناسی بالینی سلامت راهنمای پیشگیری، صورت‌بندی و درمان. تهران: دانژه.
17. رفیعی‌نیا، پروین و همکاران (۱۳۸۵). رابطه سبک‌های ابراز هیجان با سلامت عمومی در دانشجویان، روان‎شناسی. ۱۰(۱). ۸۴-۱۰۵٫
18. رفیعی‌هنر، حمید (۱۳۹۳). خیال مهار نایافته: تبیین مدل نظری عملکرد «أمل» براساس منابع اسلام، علوم حدیث. ۱۹(۷۴). ۱۳۶-۱۶۱٫
19. رفیعی‌هنر، حمید (۱۳۹۰). ساخت مقیاس خودمهارگری براساس منابع اسلامی با رویکرد اسلامی. پایان‌نامه کارشناسی ارشد روان‎شناسی. قم: مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی.
20. ریو، جان مارشال (۱۳۹۰). انگیزش و هیجان. ترجمه یحیی سیدمحمدی. تهران: نشر ویرایش. چاپ شانزدهم.
21. زارع، حسین و ابراهیم نیک‌صفت (۱۳۹۰). تحلیل مفاهیم شناختی و عاطفی انسان در آموزه‌های اسلام، معرفت در دانشگاه اسلامی. ۱۵٫ ۶۶-۸۲٫
22. زارع، مهدی و همکاران (۱۳۸۶). اثربخشی گروه درمانگری عقلانی هیجانی رفتاری و روان‌نمایشگری در تغییر سبک‌های ابراز هیجان، روان‎شناسی تحولی. ۱۳٫ ۲۵-۴۲٫
23. سرمد، زهره و همکاران (۱۳۸۵). روش‎های تحقیق در علوم رفتاری. تهران: آگاه.
24. شجاعی، محمدصادق (۱۳۹۱). انگیزش و هیجان. قم: پژوهشگاه حوزه و دانشگاه.
25. شجاعی، محمدصادق (۱۳۸۸). درآمدی بر روان‎شناسی تنظیم رفتار با رویکرد اسلامی. قم: دارالحدیث.
26. شجاعی، محمد صادق و حیدری، مجتبی (۱۳۸۹). نظریه‌های انسان سالم با نگرش به منابع اسلامی. قم: موسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی.
27. شریفی، حسن پاشا(۱۳۷۴). اصول روان‌سنجی و روان‌آزمایی. تهران: رشد. چاپ سوم.
28. شیخی، منصوره و همکاران (۱۳۸۹). مشخصه‌های روان‌سنجی مقیاس رضایت از زندگی، تازه‌های روان‎شناسی صنعتی ـ سازمانی. ۴٫ ۱۵-۲۶٫
29. صادقی سرشت، علی و همکاران (۱۳۹۴). ساخت و اعتباریابی آزمون اولیه باورهای منطقی زوجین براساس منابع اسلامی، روان‎شناسی و دین. ۳۲٫ ۵-۲۲٫
30. صدرالمتالهین، محمدبن ابراهیم (۱۳۸۳). شرح أصول کافی. تهران: مؤسسه مطالعات و تحقیقات فرهنگی.
31. صدرالمتالهین، محمدبن ابراهیم (۱۳۶۶). تفسیر القرآن الکریم. قم: بیدار.
32. صدوقی، مجید و تمنایی‌فر، محمدرضا (۱۳۸۸). روان‎شناسی سلامت. اصفهان: جهاد دانشگاهی.
33. عبدی، حمزه (۱۳۹۴). طراحی الگوی تنظیم رغبت براساس آموزه زهد اسلامی و تأثیر آن بر کاهش اضطراب در مقایسه با درمان شناختی رفتاری. رساله دکتری، رشته روان‎شناسی. قم: پژوهشگاه حوزه و دانشگاه.
34. غزالی، محمدبن محمد (بی‌تا). احیاء علوم الدین، محقق حافظ عراقیو عبدالرحیم‌بن حسین. بیروت: دارالکتاب العربی.
35. غضنفری، فیروزه (۱۳۸۵). بهزیستی درونی از دیدگاه بین فرهنگی، مجله روان‎شناسی. ۱۰(۴). ۴۲۱ ـ ۴۰۶٫
36. غلامعلی لواسانی، مسعود و همکاران (۱۳۹۲). رابطه معنای زندگی و خوش‌بینی با بهزیستی ذهنی، روان‎شناسی. ۱۷(۱). ۳-۱۷٫
37. قاسمی، سلیمان (۱۳۸۸). بهداشت و سلامت روان با نگرش به آموزه‌های دین و سیره معصومان. قم: مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی.
38. قراملکی، احد و شالباف، عذرا (۱۳۸۹). تدوین پایان‌نامه شیوه‌ها و مهارت‌ها. قم: مرکز مدیریت حوزه‌های علمیه. چاپ دوم.
39. قیوم‌زاده، محمود (۱۳۹۰). کارکرد عشق در کنترل نفس و کسب اخلاق عرفانی، پژوهش‎های اخلاقی. ۲(۶). ۸۵-۱۰۸٫
40. کلینی، محمد (۱۴۰۷ق). کافی. تهران: دارالکتب الاسلامیه.
41. گلمن، دانیل (۱۳۸۶). هوش هیجانی. ترجمه نسرین پارسا. تهران: رشد.
42. مجلسی، محمدباقر (۱۴۰۳ق). بحارالانوار. بیروت: دار إحیاء التراث العربی.
43. محسنی، نیک‌چهره (۱۳۹۲). نظریه‌ها در روان‎شناسی رشد. تهران: جاجرمی. چاپ دوم.
44. محمدی، نورالله (۱۳۹۰). ساختار عاملی فرم‌های رگه و حالت از مقیاس‌های عاطفه مثبت و منفی، علوم رفتاری. ۵(۱). ۲۱-۲۶٫
45. مرادی، اعظم و طاهری، صغری (۱۳۹۱). سنجش روان‎شناسی مثبت در دانشجویان. تهران: دانژه.
46. مصباح، محمدتقی (۱۳۸۸). مشکات. قم: مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی€.
47. مطهری، مرتضی (۱۳۸۲). مجموعه آثار. تهران: صدرا.
48. موسسه دائره‌المعارف الفقه الاسلامی (۱۳۸۷). دانشنامه جهان اسلام. تهران: بنیاد دائره المعارف اسلامی.
49. میردریکوندی، رحیم (۱۳۸۹). عقل دینی و هوش روان‎شناختی. قم: مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی€.
50. میردریکوندی، رحیم (۱۳۹۰). هوش هیجانی، پیشینه و رویکردها از نگاه دین و روان‎شناسی، روان‎شناسی و دین. ۱۵٫ ۹۷-۱۲۷٫
51. ناروئی، رحیم و همکاران، ۱۳۹۲، «اثربخشی یاد خدا بر خودمهارگری براساس منابع اسلامی»، روان‎شناسی و دین، سال ششم، ش ۲، ص۱۹-۳۰٫
52. نجاتی، محمدعثمان (۱۳۹۱). حدیث و روان‎شناسی. ترجمه حمیدرضا شیخی. مشهد: بنیاد پژوهش‎های اسلامی. چاپ سوم.
53. نجاتی، محمدعثمان (۱۳۸۸). قرآن و روان‎شناسی. ترجمه عباس عرب. مشهد: بنیاد پژوهش‎های اسلامی. چاپ هشتم.
54. نراقی، مهدی (۱۳۸۹). علم اخلاق اسلامی. ترجمه جلال‌الدین مجتبوی. تهران: حکمت.
55. نوریان، مهدی (۱۳۸۲الف). هوش هیجانی، اصلاح و تربیت. ۱۰۸٫ ۹-۱۲٫
56. نوریان، مهدی (۱۳۸۲ب). هوش هیجانی، اصلاح و تربیت. ۱۰۹، ۲۰-۲۴٫
57. نویدی، احد و برجعلی، احمد (۱۳۸۶). اثرات اجرای یک برنامه آموزش مدیریت خشم بر مهارت‎های خود نظم‌دهی خشم پسران دبیرستانی، پژوهش‎های روان‎شناختی. ۲۰٫ ۵۸-۸۱٫
58. هومن، حیدرعلی (۱۳۸۶). شناخت روش علمی در علوم رفتاری. تهران: سمت.
59. مصباح یزدی، محمد تقی (۱۳۹۰). خودشناسی برای خودسازی؛ به سوی خودسازی (مشکات ۲ و ۱ ـ ۲/۵). قم: موسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی.
60. Keyes, C. L. M. & Corey, L. M. (2005). Mental Illness and/or Mental Health?, Investigating Axioms of the Complete State Model of Health, Journal of Consulting and Clinical Psychology. 73(3).
61. Mccullough, M. E. et al. (2002). The Grateful Disposition: a Conceptual and Empirical Topography, Journal of Personality and, Social Psychology. 82.
62. Pavot, W., & Diener, E. D. (1993). Review of Satisfaction With Life Scale, Psychological Assessment. 2. 164-172.
63. Stafford, K, Moore, C, Foggett, K, Kemp, E and Hazell, T, (2007). Proving and Improving: Exploring the links between resilience, behaviour and academic outcomes, Hunter Institute of Mental Health, Newcastle, Australia.
64. Ubido,J et al. (2012). Children & Young People’s Emotional Health & Wellbeing Needs Assessment. Merseyside Full Report. Liverpool Public Health Observatory.
65. World Health Organization (2001). The World Health Report, Mental Health: New Understanding, New Hope. World Health Organization.
66. Herrman, H.; Saxena, S.; Moodie, R.(2004). Promoting Mental Health: Concepts, Emerging Evidence, Practice, Summary Report, A Report of The World Health Organization, Department of Mental Health and Substance Abuse in Collaboration With The Victorian Health Promotion Foundation and The University of Melbourne.