مهدی معلی[۱]

[۱] – پژوهشگر پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی

چکیده

روش‌شناسی اخلاق زیستی اسلامی عهده‌دارِ تبیین منطق و چارچوبِِ استخراج قواعد رفتاری حوزه زیستی است. این منطق و چارچوب که متناسب با اراده‌گرایی حکیمانه است، در موارد ذیل به کار می‌آید: شناخت مسئله، موضوع و رجوع به منابع و ادلۀ معتبر. در این نوشتار، روش‌شناسی اخلاق زیستی اسلامی، در سه بخش سامان‌دهی شده است؛ «روش شناسایی حل مسئله»، «موضوع‌شناسی» و «حکم‌شناسی». در بخش مسئله‌شناسی مشخص خواهد شد «شناخت مسئله» با توجه به شرایط محیطی به ویژه مبانی فکریِ محیط شکل‌گیری، با «حل مسئله» متفاوت است. محقق هنگام مواجهه با هر مسئله باید مشخص سازد از اساس مسئله‌ای وجود دارد یا وجود مسئله، توهم شده یا مختص محیط دیگری بوده است؛ بر فرض وجود، سنخ آن چیست؛ تا در مراحل بعد بتوان روشن ساخت با توجه به سنخ مسئله، روش‌شناسیِ پاسخ به آن چیست. در بخش حکم‌شناسی نیز، سنخ قواعد مورد نیاز در این حوزه بر اساس سنخِ مسائلِ آن تبیین شده است؛ از جمله: مصالح معتبر، سیاست‌ها و قواعد کلی.

واژگان کلیدی: روش شناسی، اخلاق زیستی، مسئله شناسی، موضوع شناسی، حکم شناسی.

منابع:

1. الاشقر، سلیمان. ۱۴۱۳ ق. تاریخ الفقه اسلامی. اردن. دارالنفائس.
2. انصاری (شیخ)، مرتضی. ۱۴۱۶ ق. فرائد الاصول. قم. مؤسسه النشر الاسلامی.
3. جمعی از مؤلفان. ۱۳۷۹٫ مأخذشناسی قواعد فقهی. قم. پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی.
4. جمعی از نویسندگان. ۱۳۸۶٫ (نهاد نمایندگی مقام معظم رهبری در دانشگاه‌ها). فلسفه اخلاق با تکیه بر مباحث تربیتی. تهران. نشر معارف.
5. حسینی مراغی، سیدمیر عبدالفتاح. ۱۴۱۷ ق. العناوین الفقهیه. قم. مؤسسه النشر الاسلامی.
6. حکمت نیا، محمود؛ کاظمینی، محمدحسین. درآمدی بر مسئله‌شناسی حقوقی با تأکید بر نظام حقوقی زن و خانواده در اسلام. فقه و حقوق خانواده. شماره ۵۳٫ پاییز و زمستان ۱۳۸۹٫ صص ۶۸ – ۹۵٫
7. حکیم، سیدمحمدتقی. ۱۴۱۸ ق. الاصول العامه للفقه المقارن. قم. مجمع جهانی اهل البیت (ع).
8. خسروپناه، عبدالحسین. «ترابط دین و اخلاق». کتاب نقد. بهار ۱۳۸۳٫ شماره ۳۰٫
9. رشاد، علی‌اکبر. ۱۳۸۵٫ فلسفه دین. تهران. انتشارات پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی.
10. زرقاء، مصطفی. ۱۹۶۷ م. المدخل الفقهی العام. بیروت. دارالفکر.
11. شفیعی، محمود. «عقل و عقلانیت در اندیشه سیاسی شیعه (امام خمینی ره) و مسئله آزادی سیاسی». فصلنامه علوم سیاسی دانشگاه باقرالعلوم (ع). شماره ۱۷٫ بهار ۱۳۸۱٫
12. شیروانی، علی. ۱۳۷۶٫ اخلاق هنجاری. تهران. انتشارات پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی.
13. ـــــــــــــ. ۱۳۷۶، فرا اخلاق. تهران. پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی.
14. طباطبایی، سید محمدحسین. ۱۴۱۷ ق. المیزان فی تفسیر القرآن. قم. مؤسسه نشر اسلامی.
15. ـــــــــــــــــــــــــ. ۱۳۸۸ . مجموعه رسائل. قم. ‌‫بوستان کتاب قم (انتشارات دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم.
16. عابدینی، احمد. معیارهای جداسازی احکام ثابت از متغیر. فقه. شماره ۳۳ و ۳۴٫ پاییز و زمستان ۱۳۸۱٫ صص ۳۹۰ –
17. العاملی (شهید اول)، ابی‌عبدالله محمدبن مکی. القواعد و الفوائد. قم. مکتب‌المفید. بی‌تا.
18. علیدوست، ابوالقاسم. «گستره شریعت». قبسات. شماره ۳۲٫ تابستان ۱۳۸۳٫ صص ۲۲۶ ـ ۱۹۹٫
19. فیاض، محمد اسحاق. محاضرات فی اصول الفقه (تقریرات درس آیه‌الله سیدابوالقاسم خوئی). قم. موسسه احیاء آثار الامام الخوئی. ۱۴۳۰ ق.
20. کاتوزیان، ناصر. ۱۳۸۷٫ گامی به سوی عدالت (مجموعه مقالات). تهران. میزان.
21. کومار، کریشن. ۱۳۷۴٫ روش های پژوهش در کتابداری و اطلاع رسانی. ترجمه فاطمه رهادوست با همکاری فریبرز خسروی. تهران. کتابخانه ملی جمهوری اسلامی ایران.
22. محقق داماد، سیدمصطفی. ۱۳۸۳٫ قواعد فقه. تهران. مرکز نشر علوم اسلامی.
23. مشکینی اردبیلی، علی. ۱۳۷۹٫ اصطلاحات‌الاصول و معظم ابحاثها. قم. دفتر نشر الهادی.
24. مصباح یزدی، محمدتقی. ۱۳۸۸٫ فلسفه اخلاق. تهران. شرکت چاپ و نشر بین‌الملل.
25. منصوری، سیدمهدی. ۱۳۸۰٫ حقوق، مبانی و فلسفه آن. تهران. مؤسسه فرهنگی دانش و اندیشه معاصر.
26. موحد، محمدعلی. ۱۳۸۱٫ در هوای حق و عدالت از حقوق طبیعی تا حقوق بشر. تهران. نشر کارنامه.
27. موسوی خمینی، سیدروح‌الله. ۱۳۷۴٫ تحریرالوسیله. قم. مؤسسه مطبوعات دارالعلم.
28. نجفی، محمدحسن. ۱۹۸۱٫ جواهرالکلام فی شرح شرایع الاسلام. بیروت. دار احیاء التراث العربی.
29. نلسون، مایکل پی. اخلاق زیست‌محیطی. ترجمه زهرا واعظی نژاد. اخلاق. زمستان ۱۳۸۴ و بهار ۱۳۸۵٫ شماره ۲ و ۳٫ صص ۷۴ – ۶۰٫
30. نوذری فروسیه، محمد. سقط جنین در حقوق اسلامی و فمینیسم. مطالعات راهبردی زنان. شماره ۲۸٫ تابستان ۱۳۸۴٫ صص ۸۲ – ۴۴٫
31. هابز، توماس. ۱۳۸۰٫ لویاتان. ترجمه حسین بشیریه. تهران. نشر نی.
32. یوسفی، احمدعلی. کشف و اجرای شریعت در روابط اجتماعی. قبسات. شماره ۳۲٫ تابستان ۱۳۸۳٫ صص ۱۸۲ –
33. ‘Propositional Knowledge’, Statemaster Encyclopedia, available at <http://www.statemaster.com/encyclopedia/Propositional-knowledge>, accessed Sep. 2015.
34. Agoulmine, Nazim. Autonomic Network Management Principles: From Concepts to Applications, Academic Press, 2010.
35. Gordon, John-Stewart. “Bioethics”, in: Internet Encyclopedia of Philosophy, 2015, <http://www.iep.utm.edu/bioethic>, accessed Sep. 2015.
36. Johnson, Michael & Kathleen Flaherty, Strategic Analysis and Knowledge Support Systems for Agriculture and Rural Development in Africa: Translating Evidence into Action, Intl Food Policy Res Inst, 2010.
37. Lackey, Robert T. ‘Fisheries Forum: Normative Science’, Fisheries, American Fisheries Society. 29(7), 2004.
38. Merriam-Webster’s Collegiate Dictionary, <www.merriam-webster.com/dictionary/policy>. 2015
39. Nuffield Council on Bioethics, “The Ethics of Patenting DNA: A Discussion Paper, Nuffield Council on Bioethics”, ۲۰۰۲٫
40. Ooms, Gorik. ‘From International Health to Global Health: How to Foster Better Dialogue between Empirical and Normative Disciplines’, BMC International Health and Human Rights. 14: December 2014.
41. Restivo Sal P. (ed), Science, Technology, and Society: An Encyclopedia, Oxford University Press. 2005.
42. Sabine, George H. Descriptive and Normative Sciences, The Philosophical Review, Vol. 21, No. 4 (Jul., 1912).
43. Sateesh, M. K. Bioethics and Biosafety. K. International Pvt Ltd, 2009

Sedgh, G. et al. “Legal abortion worldwide: incidence and recent trends”, Int Fam Plan Perspect 33 (3), September 2007, 106–۱۱