حسین قلی ‎پور

دانشجوی دکتری تصمیم‌گیری و خط مشی‌گذاری عمومی دانشگاه امام صادق علیه السلام، ایران، تهران

 gholipour@isu.ac.ir

چکیده

ارائه تعاریف متعدد از مفهوم «مدیریت اسلامی» با رویکردهای مختلفی چون حِکمی، فقهی و اخلاقی، نوعی تشتت مفهومی ایجاد کرده است. قائل نشدن تفاوت میان این رویکردها و یا مسکوت ماندن آن برای سبک مدیریتی که علاوه بر معیار مطروحه در یک تلقی حداقلی، معیارها و ارزش‌های بیشتری را مبنای عمل قرار می‌دهد از یک سو، و اسلامی ندانستن عمل مدیریتی که خارج از محدوده مضیق تعریف شده در رویکرد دیگری بوده از دیگر سو، مسئله مهمی را پیش روی اندیشه‌ورزان این عرصه قرار داده است. آیا می‌توان مفهومی مشکک از مدیریت اسلامی ارائه داد تا تلقی‌های مختلف را در خود جای دهد؟ این مفهوم، چه سطوح و مشخصاتی دارد؟ در این مقاله، با استفاده از روش تحلیلی- توصیفی ابتدا مفهوم مدیریت، واکاوی شده و سپس نقطه تلاقی آن با مکتب اسلام (هدف و فرایند)، به دست آمده است. سپس با بررسی حالات مختلفی که این دو با اسلام پیدا می‌کنند، مشخص شد که بین دو حالتی که مدیریت و اسلام در تطابق و تعارض هستند، حالات مختلف دیگری نیز حاصل می‌شود. اسلامی‌ترین سطح مدیریت اسلامی، زمانی محقق می‌شود که هدف، فرایندها و تمرکز مدیریت، منطبق با هدف مکتبی اسلام، ارزش‌های آن و برونداد مطلوب باشند. هرچقدر این سه بعد، انطباق کمتری با اسلام پیدا می‌کنند، از درجه اسلامیت مدیریت کاسته و به درجه عدم اسلامیت، افزوده می‌شود؛ تا جایی که هر سه بُعد مذکور، نه‎تنها در مغایرت بلکه در تعارض با اسلام قرار می‌گیرند. نظریات رایج علم مدیریت نیز بسته به اینکه چه نسبتی با هدف مکتبی و ارزش‌های اسلام برقرار می‌کنند، در پیوستار مدیریت اسلامی و غیراسلامی قرار می‌گیرند. در نتیجه، داوری درباب اسلامیت علم مدیریت، منوط به بررسی تفصیلی است و به نحو یک‌پارچه نمی‌توان آن را کاملاً اسلامی یا غیراسلامی دانست.

کلیدواژگان: مدیریت اسلامی، سطوح مدیریت اسلامی، نظریه تشکیک، هدف مدیریت، فرایندهای مدیریت.

منابع

1. قرآن کریم.
2. قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران.
3. افجه‌ای، سیدعلی‌اکبر (۱۳۶۹). مدیریت اسلامی. تهران: انتشارات بخش فرهنگی دفتر مرکزی جهاد دانشگاهی. چاپ دوم.
4. امیری، علی‎نقی، و عابدی جعفری، حسن (۱۳۹۲). مدیریت اسلامی: رویکردها. تهران: سمت.
5. جوادی آملی، عبدالله (۱۳۹۱). منزلت عقل در هندسه معرفت دینی. قم: مرکز نشر اسراء
6. جوادی آملی، عبدالله (۱۳۹۲). دین‌شناسی. قم: مرکز نشر اسراء.
7. حجازی‌فر، سعید (۱۳۹۶). رویکردها و منظومه پژوهشی مطالعات مدیریت اسلامی، فصلنامه علمی- پژوهشی مدیریت اسلامی. ۵۲(۱):  ۵۷-۸۹٫
8. خامنه‌ای، سیدعلی (۱۳۹۰). بیانات در دیدار دانشجویان کرمانشاه، پایگاه اطلاع‌رسانی دفتر حفظ و نشر آثار حضرت آیت‎الله العظمی خامنه‌ای (بازیابی: ۱۵/۱۰/۱۳۹۶). به آدرس http://farsi.khamenei.ir/speech-content?id=17597
9. خامنه‌ای، سیدعلی (۱۳۹۳). طرح کلی اندیشه اسلامی در قرآن. تهران: مؤسسه فرهنگی ایمان جهادی (صهبا). چاپ سوم.
10. خلیلی تیرتاش، نصرالله (۱۳۸۰). توسعه انسانی از دیدگاه اسلام، معرفت. ۴۹: ۱۰۷-۱۲۰٫
11. خنیفر، حسین (۱۳۸۴). تحلیل محتوای ادبیات مدیریت اسلامی با تأکید بر آثار منتخب، فرهنگ مدیریت. ۱۰: ۱۵۱-۲۰۱٫
12. دیالمه، نیکو، و برادران حقیر، مریم (۱۳۸۹). مفهوم رشد و توسعه انسانی در دیدگاه اسلام و غرب، مجله پژوهش‎های علم و دین. ۱ (۹): ۴۵-۷۱
13. ذوفن، صادق، و قلی‌پور، حسین (۱۳۹۵)، مدیریت جهادی در کلام رهبر معظم انقلاب. تهران: انتشارات مرکر مطالعات و برنامه‎ریزی شهر تهران.
14. رضائیان، علی (۱۳۸۷). اصول مدیریت. تهران: سمت. چاپ بیستم.
15. رضائیان، علی (۱۳۹۳). مبانی سازمان و مدیریت. تهران: سمت. چاپ هفدهم.
16. سهرابی، بابک و همکاران (۱۳۹۰). آسیب‎شناسی پژوهش‎های انجام‌شده در زمینه مدیریت اسلامی با رویکرد فراترکیب، چشم‌انداز مدیریت دولتی. ۶: ۹-۲۴٫
17. صادقی، امیر و همکاران (۱۳۹۴). فراروش پژوهش‎های مدیریت اسلامی در ایران (مورد مطالعه: مقاله‌های علمی-پژوهشی ۱۳۸۰ تا ۱۳۹۴)، فصلنامه علمی-پژوهشی مدیریت اسلامی. ۲۳ (۴): ۱۰۱-۱۳۱٫
18. طباطبائی، سیدمحمدحسین (۱۳۷۴). المیزان. ج‎ ترجمه سیدمحمدباقر موسوی همدانی. قم: دفتر انتشارات اسلامی.
19. عابدی جعفری، حسن، و ازگلی، محمد (۱۳۸۳). مروری بر سیر تحقیقات مدیریت اسلامی در ایران. مجله علوم انسانی (مصباح). ۵۱: ۷۵-۹۸٫
20. عابدی جعفری، حسن، و حسین‎زاده، امیر (۱۳۹۱). ترسیم نقشه دانش اخلاق مدیریت و سازمان در ایران، فصلنامه علمی-پژوهشی روش‎شناسی علوم انسانی. ۷۰: ۵۹-۷۷٫
21. قلی‌پور، آرین (۱۳۸۸). جامعه‎شناسی سازمان‌ها. تهران: سمت. چاپ نهم.
22. محمدی ری‎شهری، محمد (۱۳۷۵). اخلاق مدیریت در اسلام. تهران: انتشارات دارالحدیث.
23. مصباح یزدی، محمدتقی (۱۳۹۱). پیش‌نیازهای مدیریت اسلامی. قم: انتشارات مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی;.چاپ چهارم.
24. مصباح یزدی، محمدتقی (۱۳۹۲). رابطه علم و دین. قم: انتشارات مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی;.
25. مطهری، مرتضی (۱۳۸۳). بیست گفتار. تهران: صدرا. چاپ بیستم.
26. مطهری، مرتضی (۱۳۸۵). سیری در سیره نبوی. تهران: صدرا. چاپ چهل و یکم.
27. مطهری، مرتضی (۱۳۸۷). امدادهای غیبی در زندگی بشر. تهران: صدرا. چاپ بیست و یکم.
28. المظفر، محمدرضا (۱۴۲۹). المنطق. قم: انتشارات اسماعیلیان. چاپ هجدهم.
29. مقیمی، سیدمحمد (۱۳۹۴). اصول و مبانی مدیریت از دیدگاه اسلام. تهران: انتشارات راه‌دان. چاپ دوم.
30. نبوی، محمدحسن (۱۳۷۶). مدیریت اسلامی. قم: مرکز انتشارات دفتر تبلیغات اسلامی. چاپ سوم.
31. نقی‌پورفر، ولی‌الله (۱۳۸۲). مجموعه مباحثی از مدیریت در اسلام. تهران: مرکز مطالعات و تحقیقات مدیریت اسلامی.
32. نقی‌پورفر، ولی‌الله (۱۳۸۵). اصول مدیریت اسلامی و الگوهای آن. تهران: مرکز مطالعات و تحقیقات مدیریت اسلامی. چاپ بیست و سوم.
33. هرسی، پال. بلانچارد، کنث (۱۳۹۴). مدیریت رفتار سازمانی، کاربرد منابع انسانی. ترجمه علی علاقه‌بند. تهران: انتشارات امیرکبیر. چاپ چهلم.
34. Davis, keith. Newstrom, hohn w. (1985). Human behavior at work: organizational behavior. United states. McGraw-Hill. Seventh edition.
35. Denhardt, Robert B. Denhardt, Janet Vinzant )2000(.The New Public Service: Serving Rather than Steering, Public Administration Review. 60 (6).
36. Koontz, Harold. O’Donnell, Cyril. Weihrich, Heinz (1986). Essentials of Management. United states. McGraw-Hill. Fourth edition.
37. LePine, Jeffrey A. et al (2002). Gender Composition, Situational Strength, and Team Decision-Making Accuracy: A Criterion Decomposition Approach, Organizational Behavior and Human Decision Processes. 88(1): 445–۴۷۵٫
38. Murugan, Sakthivel (2008). Management Principles And Practices. New Age International. First Edition.
39. United Nations Development Programme (1990). Human Development Report. New York: Oxford university press.
40. United Nations Development Programme. (1991). Human Development Report. New York: Oxford university press
41. Weihrich, Heinz, and Koontz, Harold (1993). Management: A global perspective. United states. McGraw-Hill: tenth edition.
42. Wren, Daniel A. Bedeian, Arthur G. (2009). The Evolution of Management Thought, United States: John Wiley & Sons. 6th Edition.
43. Wright, Patrick M., and McMahan, Gary C., and McWilliams, Abagail (1994). Human Resources and Sustained Competitive Advantage: a Resource-based Perspective, The International Journal of Human Resource Management.  ۵(۲). : ۳۰۱-۳۲۶٫