محمود شفیعی

رشته علوم سیاسی، دانشیار دانشگاه مفید. قم. ایران.

shafiee.mahmood@gmail.com

 چکیده

حقوق شرعی مردم بر سیاست، در دو مرحلۀ تأسیس یک نظام سیاسی و نیز جریان قدرت بعد از برپایی نظام سیاسی قابل تصور است. به‌نظر می‌آید بدون تصویر درست از حقوق شرعی مردم در مرحلۀ اول، به‌مثابه علت محدثه، حقوق شرعی مردم در مرحلۀ دوم نیز مخدوش خواهد بود. همچنین، در چهارچوب فکر سیاسی شیعه، حقوق شرعی مردم بر سیاست در دو دورۀ «حضور» که نظام مشروع در آن امامت و «غیبت» که نظام مشروع در آن ولایت (براساس دیدگاه رایج در میان عالمان کنونی شیعه) است، از همدیگر تفکیک‌پذیرند. به‌نظر می‌آید بدون تصویر درست از حقوق شرعی مردم در دورۀ حضور، حقوق شرعی مردم در دورۀ غیبت نیز متزلزل خواهد بود. هرچند دیدگاه مشهور میان عالمان قدیم و جدید شیعه دربارۀ تأسیس نظام سیاسی فقدان هرگونه حقوق شرعی برای مردم، چه در دورۀ حضور و چه در دورۀ غیبت است، برخی عالمان شیعه در تاریخ معاصر شیعه تلاش کرده‌اند در این زمینه بین دورۀ غیبت و حضور تفکیک قائل شوند و بر این اعتقاد پافشارند که در دورۀ غیبت، برخلاف دورۀ حضور، مردم در تأسیس نظام سیاسی صاحب حق شرعی‌اند. در مقابل این دو دیدگاه شناخته‌شده، هماهنگ با تعداد محدودی از فقیهان و مفسران شیعه، نگارنده بر این اعتقاد است که اگر مردم در عرصۀ تأسیس نظام سیاسی حقی شرعی داشته باشند نمی‌توان بین دورۀ غیبت و حضور تفکیک کرد. بر این اساس، در مقالۀ حاضر سعی نگارنده بر این است که با تکیه بر آیات و روایات و سیرۀ معتبر نبوی و علوی، که در چهارچوب آیات قرآنی قابل دفاع‌ هستند، به اثبات دیدگاهی همت گمارد که معتقد است مردم در تأسیس دولت و نظام سیاسی در دو دورۀ حضور و غیبت یکسان و با یک معیار از حقوق شرعی برخوردارند و بدون رضایت آنان حکومت مشروع دینی برپاشدنی نیست.

کلیدواژه‌ها:

قرآن، روایات، سیرۀ نبوی و علوی، حقوق شرعی، دورۀ غیبت و حضور، بیعت.

کتابنامه

قرآن کریم.

نهج‌البلاغه. ۱۴۱۴ق. تحقیق و تصحیح صبح صالح. قم: هجرت، چاپ اول.

ابن ابی الحدید، عبد الحمید بن هبه الله. ۱۴۰۴ه. شرح نهج‌البلاغه لابن ابی الحدید. ۱۰جلد. قم: مکتبه آیه الله المرعشی النجفی. چاپ اول.

ابن طاووس، علی بن موسی. ۱۴۲۰ه. طرف من الانباء و المناقب. مشهد: تاسوعا. چاپ اول.

ابن منظور، ابوالفضل جمال‌الدین محمد بن مکرم.۱۴۱۴ه. لسان العرب. ۱۵ جلد. بیروت: دار الفکر للطباعه و النشر و التوزیع، دار صادر. چاپ سوم.

امام خمینی؛ ۱۳۷۸٫ صحیفه امام. ۲۱ج، تهران: موسسه نشر و تنظیم آثار امام خمینی س، بی چا.

بازرگان، عبد العلی. «علی (ع) و انتخابات». سایت شخصی.http://bazargan.com/abdolali/

بشیریه، حسین. ۱۳۸۶٫ آموزش دانش سیاسی. تهران: نگاه معاصر. چاپ هشتم.

دشتی، محمد. ۱۳۷۹٫ ترجمۀ نهج‌البلاغه. قم: مشهور. چاپ اول.

زمخشری، محمود. ۱۴۱۷ه. الفائق فی غریب الحدیث. ۴ جلد. بیروت: دار الکتب العلمیه. چاپ اول.

سند، محمد. ۱۴۲۶ ه.ق. اسس النظام السیاسی عند الامامیه. قم: مکتبه فدک. چاپ اول.

شفیعی، محمود. ۱۳۸۶٫ عقلانیت سیاسی شیعه. قم: قلم نو. چاپ اول.

ــــــــــــــــ. ۱۳۸۹٫ اندیشۀ سیاسی سید مرتضی. قم: مؤسسۀ کتاب. چاپ سوم.

شهیدی، سید جعفر. ۱۳۷۸٫ ترجمۀ نهج‌البلاغه. تهران: شرکت انتشارات علمی و فرهنگی. چاپ چهاردهم.

شیخ طوسی، محمد بن الحسن. ۱۴۱۴ق. الامالی. قم: دارالثفاقه. چاپ اول.

طالقانی، محمود. ۱۳۶۲٫ پرتوی از قرآن. ۶ جلد. تهران: شرکت سهامی انتشار. چاپ چهارم.

طباطبایی، محمد حسین. ۱۳۹۰ق. المیزان فی تفسیر القرآن. ۲۰جلد. لبنان، بیروت: مؤسسه الاعلمی للمطبوعات. چاپ دوم.

طبرسی، احمد بن علی. ۱۴۰۳ه. الاحتجاج. ۲ جلد. مشهد: نشر مرتضی. چاپ اول.

طوسی، ابو جعفر محمد بن حسن. ۱۳۷۵ه. الاقتصاد الهادی الی طریق الرشاد. تهران: انتشارات کتابخانۀ جامع چهل ستون. چاپ اول.

عنایت، حمید. ۱۳۷۲٫ اندیشۀ سیاسی در اسلام معاصر. ترجمۀ بهاء‌الدین خرمشاهی. تهران: خوارزمی. چاپ سوم.

فیرحی، داود. ۱۳۸۵٫ تاریخ تحول دولت در اسلام. قم: دانشگاه مفید. چاپ اول.

فیض کاشانی، محمد محسن. ۱۴۱۵ه.ق. تفسیر الصافی. ۵ جلد. تهران: مکتبه الصدر. چاپ دوم.

قلعجی، محمد رواس. ۱۴۲۰ه.ق. قرائه سیاسیه لالسیره النبویه. بیروت: دار النقائس. چاپ دوم.

قمی مشهدی، محمد. ۱۳۶۸٫ کنز الدقائق و بحر الغرائب. ۱۴ جلد. تهران: وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی. چاپ اول.

مازندرانی، محمد صالح. ۱۳۸۲ه.ق. شرح الکافی. ۱۲ جلد. تهران: المکتبه الاسلامیه. چاپ اول.

مجلسی، محمد باقر. ۱۴۰۳ق. بحار الانوار. ۱۱۱جلد. بیروت: دار احیاء التراث العربی. چاپ دوم.

مطهری، مرتضی. ۱۳۶۷٫ حماسه حسینی. ۳ جلد. تهران: صدرا. چاپ هشتم.

ــــــــــــــــــ. ۱۳۷۰٫ امامت و رهبری. تهران: صدرا. چاپ دوازدهم.

مکارم شیرازی، ناصر و همکاران. ۱۳۷۱٫ تفسیر نمونه. ۲۸ جلد. تهران: دار الکتب الاسلامیه. چاپ اول.

منتظری، حسینعلی. ۱۴۰۹ه. دراسات فی ولایت الفقیه. ۴ جلد. قم: نشر تفکر. چاپ دوم.

موسوی جزایری، سید علی محمد. ۱۳۹۵٫ ترجمۀ نهج‌البلاغه. قم: دانشگاه مفید. چاپ اول.

نویهض، ولید. ۱۹۹۴٫ الاسلام و السیاسه: نشوء الدوله فی صدر الدعوه. بیروت: مرکز الدراسات الاتستراتجیه و البحوث و التوثیق، الطبعه الاولی. سبتمبر.