جمهوری اسلامی ایران؛ دولتـشهروند اخلاقی یا دولتـشهروند قانونمند؟
رضا عیسی‌نیا
استادیار گروه علوم سیاسی پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی. قم، ایران.
r.eisania@isca.ac.ir /easaniya@yahoo,com
چکیده
ازآنجاکه در جهان امروز شهروندی ازسویی، در سایۀ دولت یا در گروگان دولت است و ازسوی دیگر، این شهروندان هستند که به دولت‌‌ها هویت می‌‌بخشند، می‌‌توانیم شاهد انواع دولت‌‌ها و انواع شهروندی باشیم؛ چون ممکن است دولتی آهنین باشد و «شهروند سرباز» یا «شهروند تحدیدی»، و دولتی اسفنجی باشد و «شهروند تضمینی» یا «شهروند آزاد مبتنی‌بر قاعده» را ترویج دهد. پس ازآنجاکه جایگاه و موقعیت شهروندی در ایرانِ امروز می‌‌تواند برای ما مسئله باشد؛ از‌این‌‌رو، سؤال اصلی این است که دولتـشهروند در جمهوری اسلامی ایران، با ویژگی‌‌ها و موقعیتی که دارد، در کدام دولت‌ـ شهروند قرار می‌‌گیرد؟ اخلاقیِ صرف یا قانونیِ صرف؟ مدعای نویسنده با ابتنا به روش مطالعۀ تطبیقی این است که اگرچه برخی برای تحقق دولتـشهروند اخلاقیِ صرف و برخی نیز برای ایجاد دولتـشهروند قانونیِ صرف تلاش می‌‌کنند، با مشکلاتی مواجه شده‌‌اند که راه‌حل آن‌ها انتخاب و گزینش دولت‌ـ‌شهروندی تلفیقی است که از قانون اساسی و سخنان رهبران جمهوری اسلامی ایران می‌‌توان به‌دست آورد.
کلیدواژه‌ها:
جمهوری اسلامی ایران، دولتـشهروند قانونمند، فضیلت‌‌مند، تلفیقی، دولت آهنین، دولت اسفنجی، شهروند سرباز، شهروند تضمینی.
کتابنامه
نهج‌البلاغه. ترجمۀ محمد دشتی. ۱۳۸۲٫ قم: مؤسسۀ فرهنگی تحقیقاتی امیرالمؤمنین.
ابطحی، سیدحسین؛ کاظمی، بابک. ۱۳۷۸٫ بهره‌‌وری. تهران: مؤسسه مطالعات و پژوهشهای بازرگانی. چاپ دوم.
ابن ابی الحدید. ۱۴۰۴ق. شرح نهج‌البلاغه. جلد ۲٫ قم: منشورات مکتبه آیه لله العظمی مرعشی نجفی. چاپ دوم.
احد قراملکی، فرامرز. ۱۳۸۰٫ روش‌شناسی مطالعات دینی. مشهد: دانشگاه علوم اسلامی رضوی.
ارسطو، ۱۳۷۱٫ سیاست. ترجمۀ حمید عنایت. تهران: انتشارات و آموزش انقلاب اسلامى. چاپ سوم.
ارسطو. ۱۳۷۸٫ اخلاق نیکوماخوس. ترجمۀ محمدحسن لطفى. تهران: طرح نو.
اشتراوس، لئو.۱۳۹۳٫ فلسفۀ سیاسی چیست؟ ترجمۀ فرهنگ رجایی. تهران: شرکت‌‌انتشارات علمی و فرهنگی.
افلاطون. ۱۳۶۳٫ جمهوریت؛ کتاب چهارم. ترجمۀ رضا مشایخی. تهران: معرفت. چاپ دوم.
ـــــــــ. ۱۳۸۰٫ دورۀ آثار افلاطون. قوانین. ترجمۀ محمدحسن لطفی. تهران: خوارزمی.
ـــــــــ. ۱۳۸۴٫ دوره آثارافلاطون . قوانین. ترجمۀ محمدحسن لطفی. جلد ۴٫ تهران: خوارزمی. چاپ سوم.
امام خمینی، روح‌‌الله. ۱۳۶۱٫ صحیفۀ نور. تهران: سازمان مدارک فرهنگی انقلاب اسلامی، سروش.
ـــــــــــــــــــــــ. ۱۳۶۵٫ شؤون و اختیارات ولی فقیه. ترجمۀ مبحث ولایت فقیه از کتاب البیع، تهران: وزارت ارشاد اسلامی اداره کل انتشارات و تبلیغات. چاپ اول.
ـــــــــــــــــــــــ.۱۳۷۰٫ ولایت فقیه. تهران: مؤسسۀ تنظیم و نشر آثار امام خمینی.
ـــــــــــــــــــــــ. ۱۳۷۸٫ صحیفه امام. تهران: مؤسسۀ تنظیم و نشر آثار امام خمینی.
ـــــــــــــــــــــــ. ۱۳۷۹٫ ولایت فقیه. تهران: مؤسسۀ تنظیم و نشر آثار امام خمینی. چاپ دهم.
باربیه موریس.۱۳۸۳٫ مدرنیتۀ سیاسی. ترجمۀ عبدالوهاب احمدی. تهران: آگه.
بگر، ورنر. ۱۳۷۶٫ پایدیا. ترجمۀ محمدحسن لطفی. جلد۲٫ تهران: خوارزمی.
بلوم، ویلیام. ۱۳۷۳٫ نظریه‌‌های نظام سیاسی. ترجمۀ احمد تدین. تهران: نشر آران.
پرهام، باقر. ۱۳۷۸٫ جامعه و دولت. تهران: انتشارات مجموعۀ مطالعات اجتماعی.
پورسعید، فرزاد. ۱۳۸۳٫ «فرایند مشروعیت‌یابی در نظام جمهوری اسلامی». مطالعات راهبردی. زمستان. شمارۀ ۲۶٫
جوادی آملی، عبدالله. ۱۳۹۰٫ «سخنرانی در مراسم اختتامیۀ کنفرانس فقه و قانون». ۲۸/ ۱۰/ ۱۳۹۰٫ پایگاه اطلاع‌رسانی بنیاد بین‌المللی علوم وحیانی اسرا.http://news.esra.ir/-/.
ــــــــــــــــــــــ. ۱۳۹۷٫ «متن کامل سخنرانی آیت‌الله العظمی، جوادی آملی در اختتامیۀ کنگرۀ بین‌المللی توسعه و تعالی علوم بر پایۀ عقلانیت وحیانی». تاریخ انتشار، ۱۹ /۲/۱۳۹۷٫ پایگاه اطلاع‌رسانی بنیاد بین‌المللی علوم وحیانی اسرا..http://news.esra.ir/
خاتمی، سید محمد. ۱۳۸۱٫ از دنیای شهر تا شهر دنیا. تهران: نشر نی. چاپ یازدهم.
خامنه‌ای، سید علی. ۱۳۶۶٫ «بیانات مقام معظم رهبرى در خطبه‌های نماز جمعه». ۳/۱۱/۱۳۶۶٫ سایت خبری تحلیلی تریبون مستضعفین https://www.teribon.ir/archives/26940.
ـــــــــــــــــــ. ۱۳۷۶٫ «بیانات مقام معظم رهبرى در دیدار رئیس جمهور و هیئت وزیران به مناسبت آغاز هفتۀ دولت». ۲/ ۶/ ۱۳۷۶. https://www.leader.ir/fa/speech/1466/www.leader.ir
خراسانی، رضا.۱۳۹۰٫ اخلاق و سیاست در اندیشۀ سیاسی اسلام. قم: مؤسسۀ بوستان کتاب.
خلوصی، محمدحسین. ۱۳۹۶٫ «شهروندی در فلسفۀ سیاسی اسلامی». پایان‌‌نامۀ دکتری. قم: مؤسسۀ آموزشی و پژوهشی امام خمینی.
دوز، روبرت؛ لیپست، سیمور مارتین. ۱۳۷۳٫ جامعه‌شناسی سیاسی. ترجمۀ محمدحسین فرجاد. تهران: توس.
سبزه‌‌ای، محمدتقی. ۱۳۹۴٫ «تحلیل جامعه‌شناسی حوزۀ عمومی در ایران پس از انقلاب (۱۳۵۷-۱۳۹۴)». فصلنامۀ علوم اجتماعی. سال بیست‌و‌پنجم. شمارۀ ۷۱٫ زمستان.
سلیمانی، مرتضی؛ سلیمانی، یاسر. ۱۳۹۳٫ «بررسی ورود به حریم خصوصی در فعالیت‌‌های اطلاعاتی امنیتی در چهارچوب اصول و قواعد فقهی». فصلنامۀ کاوشی نو در فقه. سال بیست‌و‌یکم. شمارۀ ۴٫ زمستان.
شوالیه، ژان ژاک. ۱۳۷۸٫ دولت قانونمند. ترجمۀ حمیدرضا ملک محمدی. تهران: نشر دادگستر.
صرافی، مظفر؛ عبداللهی، مجید. ۱۳۸۷٫ «تحلیل شهروندی و ارزیابی جایگاه آن در قوانین، مقررات و مدیریت شهری کشور». پژوهشهای جغرافیایی. شمارۀ ۶۳، بهار.
طالقانی، سید علی. ۱۳۸۶٫ «رابطۀ اخلاق و سیاست از دیدگاه ابن‌سینا». فصلنامۀ عمومی اخلاق. شمارۀ ۹ و ۱۰٫ پائیز و زمستان.
طوسی، محمدبن حسن. ۱۳۵۶٫ اخلاق ناصری. تصحیح و توضیح مجتبی مینوی و علیرضا حیدری. تهران: شرکت سهامی انتشارات خوارزمی.
عارف، قاسم. ۱۳۹۶. اسلام ناب و شبیخون انحراف. قم: مؤسسۀ آموزشی و پژوهشی امام خمینی.
علیخانی، علی اکبر. ۱۳۷۷٫ مشارکت سیاسی. تهران: نشر سفیر. مقالۀ «ابعاد فقهی مشارکت سیاسی»، اثر عمید زنجانی.
فیرحی، داود. ۱۳۸۲٫ نظام سیاسی و دولت در اسلام. تهران: سمت.
ـــــــــــــ. ۱۳۹۴٫ «ریشه‌های تاریخی رابطۀ شریعت و قانون». ماهنامۀ سخن ما. سال دوم. شمارۀ ۷٫ مهر و آبان.
کرون، پاتریشیا. ۱۳۸۹٫ تاریخ اندیشۀ سیاسی در اسلام. ترجمۀ مسعود جعفری. تهران: سخن.
گروهی از اندیشمندان و پژوهشگران کشورهای اسلامی. ۱۳۹۲٫ فقه و قانون(ایدهها، پیشنهادها و راهحلهای روشی، مرکز تحقیقات اسلامی مجلس شورای اسلامی)، قم : زیّنی.
لینز،خوان؛ شهابی، هوشنگ. ۱۳۸۰٫ نظام‌‌های سلطانی. ترجمۀ منوچهر صبوری. تهران: شیرازه.
ملکیان، مصطفی. ۱۳۹۷٫ زمین از دریچۀ آسمان. تهران: نشر سروش‌ـ‌دوستان.
نوبهار، رحیم؛ واله، حسین؛ محمودی، سیدعلی. ۱۳۹۴٫ «میزگرد رابطۀ دین و قانون». ماهنامۀ سخن ما. سال دوم. شمارۀ ۷٫ مهر و آبان.
وبر،ماکس. ۱۳۷۴٫ اقتصاد و جامعه. ترجمۀ عباس منوچهری و دیگران. تهران: مولی.
وینسنت، اندرو. ۱۳۶۹٫ نظریه‌‌های دولت. ترجمۀ حسین بشیریه. تهران: نشر نی. چاپ اول.
