جایگاه علم مدیریت در علوم اسلامی و تبعات روش‌شناختی آن
سید محمد مرتضوی،
فارغ‌التحصیل کارشناسی ارشد رشته معارف اسلامی و مدیریت بازرگانی دانشگاه امام صادق(ع)
چکیده
سؤال ضمنی و اساسی نهفته در پس هر تحقیق آن است که «آیا منابع، ابزار و روش‌های تولید معرفتِ به‌کارگرفته‌شده در آن تحقیق شایستگی‌های معرفت‌شناختی دارند؟»
پارادایم‌ها، شاخه‌های علمی و سؤالات تحقیق هرکدام عوامل کلیدی در تعیین روش مورداستفاده در یک پژوهش هستند. حال پرسش اینجا است که آیا پژوهش در حوزه علوم انسانی اسلامی و علی‌الخصوص علم مدیریت، تابع روش‌های کمی، کیفی و ترکیبی متداول و مورداستفاده کنونی است؟ آیا ابعاد پارادایمی ناظر بر پژوهش در مدیریت اسلامی متناظر با پژوهش در علم مدیریت مرسوم یا سایر علوم انسانی است؟
پاسخ به این سؤال پس از تشریح هستی‌شناسی اسلام و تبیین نگاه اسلام به علم و در ذیل آن علم مدیریت امکان‌پذیر است. پرداختن به هستی‌شناسی ازمنظر اسلام مطمع‌نظر این نوشتار نیست، اما مقاله موردنظر درپی آن است که بامحوریت تفسیر حضرت امام خمینی(ره) از حدیث شریف نبوی،[۱] جایگاه علم مدیریت را در میان علوم اسلامی تبیین کرده و در پس تبیین اجمالی مبانی معرفت‌شناسی اسلامی، مقدماتی از روش‌شناسی علم مدیریت اسلامی را بیان کند.
مطابق با آنچه بیان شد، سؤال اصلی این پژوهش آن است که «علم مدیریت ازمنظر اسلام چه نوع علمی است و چه روش‌هایی برای آن مناسب است؟»
کلیدواژه: علم مدیریت، روش‌شناسی، امام خمینی(ره).
[۱]. قال النّبىّ(ص): «إنَّمَا العِلمُ ثَلاثَهٌ: آیَهٌ مُحکَمَهٌ، أو فَریضَهٌ عادِلَهٌ، أو سُنَّهٌ قائِمَهٌ، و ما خَلاهنَّ فَهُوَ فَضل». پیامبر اکرم(ص) فرمودند: همانا علم منحصر است به سه چیز: آیه محکمه، یا فریضه عادله، یا سنّت قائمه. (نشانه استوار یا واجب راست یا سنّت پابرجا) و غیر از اینها زیادت است(اصول کافى، ج ۱: ص ۳۲). حضرت امام خمینی(ره) این روایت را در کتاب شریف شرح چهل حدیث به‌عنوان حدیث بیست و چهارم تفسیر فرموده است.
کتاب‌نامه
ابراهیمی‌پور، قاسم.۱۳۹۰٫ روش‌شناسی اندیشه اجتماعی دورکیم، وینچ و علامه طباطبایی. معرفت فرهنگی اجتماعی. شماره ۸
خمینی، روح‌الله. ۱۳۷۶٫ شرح چهل حدیث. تهران. مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی. چاپ دهم.
جلالی، زهرا. ۱۳۸۸٫ «آشنایی با فرااخلاق». فصلنامه معرفت. شماره ۶۷٫
جوادی آملی، عبدالله. الف، ۱۳۷۲٫ شریعت در آینه معرفت. قم، نشر فرهنگی رجاء.
ـــــــــــــــــــ، ب، ۱۳۷۲٫ تحریر تمهید القواعد. قم. الزهراء. چاپ اول.
ـــــــــــــــــــ. ۱۳۸۶٫ منزلت عقل در هندسه معرفت دینی. قم. مرکز نشر اسراء. چاپ اول.
ـــــــــــــــــــ. ۱۳۸۸٫ «علم اسلامی». راهبرد فرهنگ. شماره ۶٫
حسنی، سید حمیدرضا و مهدی علیپور. ۱۳۸۶٫ «روش‌شناسی اجتهاد و اعتبارسنجی معرفتی آن». فصلنامه روش‌شناسی علم انسانی (حوزه و دانشگاه). شماره ۵۰٫
حسین زاده، محمد. ۱۳۸۲. پژوهشی تطبیقی در معرفت‌شناسی معاصر. قم. مؤسسه آموزشی پژوهشی امام خمینی(ره). چاپ اول.
حسینی، سید اکبر. ۱۳۸۱٫ «اخلاق و حقوق». رواق اندیشه. شماره ۱۴٫
خسروپناه، عبدالحسین. ۱۳۸۴٫ چیستی معرفت در معرفت‌شناسی معاصر. اندیشه نوین دینی. ۱۳۸۴. شماره ۱.
خنیفر، حسین. ۱۳۸۴٫ «تحلیل محتوای ادبیات مدیریت اسلامی با تأکید بر آثار منتخب». فرهنگ مدیریت. سال سوم. شماره ۱۰٫
رابینز، استیفن پی و دیوید ای سنزو. ۱۳۸۸٫ مبانی مدیریت. ترجمه اوژن کریمی. انتشارات فرانما.
سرمدی، محمدرضا. ۱۳۷۵٫ مدیریت اسلامی. تهران. دانشگاه پیام نور. چاپ دوم.
سوزنچی، حسین. ۱۳۸۹٫ معنا، امکان و راهکارهای تحقق علم دینی. تهران. پژوهشکده مطالعات فرهنگی اجتماعی وزارت علوم تحقیقات و فناوری.
سیدجوادین، سید رضا. ۱۳۸۲٫ مبانی سازمان و مدیریت. تهران. نشر نگاه دانش.
شریفی، عنایت الله. ۱۳۸۸٫ «فقه و اخلاق». فصلنامه قبسات. شماره ۱۶ و ۱۵٫
طباطبایی، سید محمدحسین. ۱۳۸۶٫ بدایهًْ الحکمه. ترجمه علی شیروانی. قم. دارالعلم. چاپ دوازدهم.
ــــــــــــــــــــــــــ. ۱۳۸۷٫ اصول فلسفه رئالیسم. قم. مؤسسه بوستان کتاب. چاپ دوم.
علم الهدی، جمیله. ۱۳۸۶٫ «درآمدی به مبانی اسلامی روش تحقیق». فصلنامۀ نوآوری‌های آموزشی. شمارۀ ۲۱٫ سال ششم. پاییز.
غلامی، مسعود. ۱۳۸۸٫ مبانی مدیریت: تئوری‌های سنتی، نگرش‌های جدید. تهران. انتشارات ارگ.
فرانکنا، ویلیام کی. ۱۳۸۳٫ فلسفه اخلاق. ترجمه هادی صادقی. قم. کتاب طه.
قبادی، اسماعیل. ۱۳۸۱٫ اصول و مبانی مدیریت اسلامی. قم. نشر فقه. چاپ دوم.
کوپ، دیوید. ۱۳۷۶٫ «فرااخلاق(اخلاق تحلیلی)». ترجمه محسن جوادی. فصلنامه معرفت. شماره ۱۷٫
گری لینگ، ای. سی، چارلز تالیافرو، جان اسکروپسکی، جان.آر.سرل. ۱۳۸۰٫ نگرش‌های نوین در فلسفه. ترجمه یوسف دانشور، خلیل قنبری، محسن جوادی، محمد سعیدی‌مهر. قم. مؤسسه فرهنگی طه. چاپ اول.
لگن هاوزن، محمد. ۱۳۷۹. «نگاهی به معرفت‌شناسی معاصر». فصلنامه ذهن. شماره ۳.
محمدپور، احمد. ۱۳۸۹٫ روش در روش؛ درباره ساخت معرفت در علوم انسانی. تهران. انتشارات جامعه‌شناسان. چاپ دوم.
مصباح یزدی، محمدتقی. ۱۳۷۲٫ تبیین مفهوم مدیریت اسلامی، در نگرشی بر مدیریت اسلامی: مجموعه مقالات چهارمین سمینار بین المللی مدیریت اسلامی. مرکز آموزش مدیریت دولتی.
ـــــــــــــــــــــــ. ۱۳۷۶٫ پیش‌نیازهای مدیریت اسلامی. قم. مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی(ره).
ـــــــــــــــــــــــ. ۱۳۸۱٫ آموزش فلسفه. جلد ۱٫ تهران. نشر بین‌الملل. چاپ هفتم.
مطهری، مرتضی. ۱۳۶۴٫ اصول فلسفه و روش رئالیسم. ج ۱٫ تهران. انتشارات صدرا. چاپ دوم.
ـــــــــــــــ. ۱۳۶۹٫ آشنایی با علوم اسلامی. جلد ۱٫ تهران. انتشارات صدرا. چاپ هشتم.
ملاصدرا، صدرالدین محمد بن ابراهیم شیرازی. ۱۳۶۷٫ شرح اصول کافی. ترجمه و تعلیق: محمد خواجوی. جلد ۲٫ مؤسسه مطالعات و تحقیقات فرهنگی.
نبوی، محمدحسن. ۱۳۷۶٫ مدیریت اسلامی. قم. دفتر تبلیغات اسلامی. چاپ سوم.
هچ، ماری جو و ان ال کانلیف. ۱۳۹۰٫ نظریه سازمان: مدرن، نمادین تفسیری و پست مدرن. ترجمه حسن دانایی فرد. تهران. مؤسسه کتاب نشر مهربان. چاپ دوم.
هرسی، پاول و کنت اچ بلانچارد. ۱۳۶۸٫ مدیریت رفتار سازمانی. ترجمه قاسم کبیری. تهران. انتشارات جهاد دانشگاهی. چاپ سوم.
