هادی حاج‌زاده[۱]

حامد کرمی[۲]

حمیدرضا یغمائی[۳]

[۱]. دکترای حقوق عمومی و عضو هیات علمی دانشگاه گلستان. نویسنده مسئول. گرگان. ایران.

[۲]. دکترای حقوق عمومی و عضو هیئت علمی دانشگاه شاهد. تهران. ایران.

[۳]. دانش‌آموخته دانشگاه علوم اسلامی رضوی. مشهد. ایران.

چکیده

امنیت نظام سیاسی همواره یکی از مهم‌ترین پیش‌نیازهای سایر ابعاد امنیت (امنیت فردی، عمومی، اقتصادی، نظامی، اجتماعی و …) است؛ ازاین‌رو، از مفصل‌ترین و قدیمی‌ترین مباحث امنیت‌پژوهی محسوب می‌شود. تحقیق حاضر با توجه به این اهمیت، درصدد بازشناسی مقوله امنیت نظام‌های سیاسی در پرتوی احکام فقهی (حکم اولیه و حکم ثانویه) است و بدین منظور، ضمن تبیینِ اجمالیِ محل بحث در مطالعات امنیتی، احکام مختلف فقهیِ صیانت از نظام‌های سیاسی در حالت‌ها و شرایط متفاوت را ارائه کرده است.

با توجه به یافته‌های این تحقیق، حفظ و صیانت از نظام‌های سیاسی مختلف، از سه حکم فقهی خارج نیست؛ وجوب حفظ نظام سیاسی به حکم اولیه، وجوب حفظ نظام سیاسی به حکم ثانویه، حرمت حفظ نظام سیاسی. از مجموع برایند این سه دسته و با توجه به تعریفی که صاحب‌نظران از مفهوم «مرجع امنیت» ارائه داده‌اند، می‌توان جایگاه امنیت نظام سیاسی را در میان سایر ابعاد و وجوه امنیت بازشناسی کرد و بدین‌ترتیب، هسته اصلی و مرکزی (مرجع) تفکر امنیتی فقه امامیه را استخراج کرد که همانا حفظ انتظام و انسجام و یکپارچگی جامعه و هویت جمعی آن است؛ به‌گونه‌ای که حتی به منظور تحقق آن، حفظ حکومت طاغوت نیز به حکم ثانویه مجاز می‌شود.

کلیدواژه‌ها: مرجع امنیت، امنیت سیاسی، نظام سیاسی مشروع، نظام سیاسی نامشروع، حکم ثانویه، فقه امامیه.

    کتابنامه

نهج‌البلاغه. ۱۴۱۴ ق. قم. مؤسسۀ نهج‌البلاغه. چاپ اول.

ابن فارس بن زکریا، ابوالحسین احمد. ۱۴۰۴ ق. معجم مقائیس اللغه. قم. انتشارات دفتر تبلیغات اسلامى حوزۀ علمیۀ قم.

اخوان کاظمی، بهرام. ١٣٨۵. امنیت در نظام سیاسی اسلام. تهران. کانون اندیشۀ جوان. چاپ سوم.

اردبیلى، احمد بن محمد (محقق). ۱۴۰۳ ق. مجمع الفائده و البرهان فی شرح إرشاد الأذهان. قم. دفتر انتشارات اسلامى وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم.

افتخاری، اصغر. ۱۳۷۷٫ «امنیت ملی رهیافت‌ها و آثار». فصلنامۀ مطالعات راهبردی. پیش‌ شمارۀ ۲٫

امام خمینى، سیدروح‌الله. ۱۴۱۵ ق. المکاسب المحرمه. قم. مؤسسۀ تنظیم و نشر آثار امام خمینى قدس سره.

ـــــــــــــــــــــ. ۱۴۲۴ ق. توضیح المسائل. قم. دفتر انتشارات اسلامى وابسته به جامعۀ مدرسین حوزۀ علمیۀ قم. چاپ هشتم.

بالائی، حمید. ۱۳۹۱٫ «الگوی راهبردی حقوق اساسی جمهوری اسلامی ایران در تأمین امنیت ملی». پایان‌نامۀ کارشناسی ارشد حقوق عمومی. تهران. دانشگاه امام صادق علیه‌السلام.

بوزان، باری. ۱۳۸۷٫ مردم، دولت‌‌ها و هراس. تهران. پژوهشکدۀ مطالعات راهبردی.

بوزان، باری؛ الی ویور، دو ویلد. ۱۳۸۶٫ چهارچوبی تازه برای تحلیل امنیت. ترجمۀ عیرضا طیب. تهران. پژوهشکدۀ مطالعات راهبردی.

بهجت فومنی گیلانی، محمدتقی. ۱۴۲۶ ق. جامع المسائل. قم. دفتر آیۀ ‌الله بهجت.

پورسعید، فرزاد. پائیز ۱۳۸۹٫ «مرجع امنیت در کنش گفتاری امام خمینی». فصلنامۀ مطالعات راهبردی. سال ۱۳٫ شمارۀ ۳ (۴۹ پیاپی).

جعفریان، رسول. ۱۴۲۳ ق. دوازده رسالۀ فقهى دربارۀ نماز جمعه. قم. مؤسسۀ انصاریان.

جمعى از پژوهشگران زیر نظر هاشمى شاهرودى، سیدمحمود. ۱۴۲۶ ق. فرهنگ فقه مطابق مذهب اهل بیت علیهم‌السلام. قم. مؤسسۀ دائره المعارف فقه اسلامى بر مذهب اهل بیت علیهم‌السلام.

حسینی شیرازی، سیدمحمد. ۱۴۱۵٫ الفقه؛ من فقه الزهرا. قم. موسسه الرسول الاعظم صل الله علیه و آله.

حیدری، الله‌رحم؛ عنایت، حلیمه؛ موحد، مجید. زمستان ۱۳۹۰. «جهانى‌شدن فرهنگ و احساس امنیت سیاسى؛ مطالعه موردى جوانان شهر شیراز». فصلنامۀ ره‌نامه سیاست‌گذاری. سال ۲٫ شمارۀ ۴٫

حسینى تهرانى، سیدمحمدحسین. ۱۴۲۱ ق. ولایت فقیه در حکومت اسلام. مشهد. انتشارات علامه طباطبایى.

حر عاملی، محمد بن حسن. ۱۴۰۹ ق. وسائل الشیعه. قم. موسسۀ آل البیت علیهم‌السلام.

حسینی روحانی قمی، سیدصادق. ۱۴۱۲ ق. فقه الصادق علیه‌السلام. قم. دارالکتاب (مدرسۀ امام صادق علیه‌السلام).

حلبى، ابوالصلاح تقى الدین بن نجم الدین. ۱۴۰۳ ق. الکافی فی الفقه. اصفهان. کتابخانۀ عمومى امام امیر المؤمنین علیه السلام.

حلی (علامه)، حسن بن یوسف بن مطهر اسدی. ۱۴۱۲ ق. منتهى المطلب فی تحقیق المذهب. مشهد. مجمع البحوث الاسلامیه.

ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ. ۱۴۱۳ ق. مختلف الشیعه فی أحکام الشریعه. قم. دفتر انتشارات اسلامى وابسته به جامعۀ مدرسین حوزۀ علمیۀ قم. چاپ دوم.

ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ. ۱۴۱۳ ق. قواعد الاحکام فی معرفه الحلال و الحرام. قم. دفتر انتشارات اسلامی وابسته به جامعۀ مدرسین حوزۀ علمیۀ قم.

ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ. ۱۴۲۰ ق. تحریر الأحکام الشرعیه على مذهب الإمامیه. قم. مؤسسه الامام الصادق.

خامنه­ای، سیدعلی. ۱۳۶۴٫ حکومت در اسلام (مجموعه مقالات سومین و چهارمین کنفرانس اندیشه اسلامی). معاونت فرهنگی سازمان تبلیغات اسلامی.

خوانساری، سید احمد بن یوسف. ۱۴۰۵ ق. جامع المدارک فی شرح مختصر النافع. قم. موسسۀ اسماعیلیان. چاپ دوم.

راغب اصفهانى، حسین بن محمد. ۱۴۱۲ ق. مفردات ألفاظ القرآن. لبنان. دار العلم.

ربیعی، علی. ۱۳۸۳٫ مطالعات امنیت ملی (مقدمه‌ای بر نظریه‌های امنیت ملی در جهان سوم). تهران. دفتر مطالعات سیاسی و بین‌الملل. چاپ دوم.

طباطبایى بروجرى، آقا حسین. ۱۴۲۹ ق. منابع فقه شیعه. ترجمۀ مهدى حسینیان قمى و م. صبورى، تهران. انتشارات فرهنگ سبز. چاپ اول.

طوسى، شیخ ابوجعفر محمد بن حسن. ۱۳۸۷ ق. المبسوط فی فقه الإمامیه. تهران. المکتبه المرتضویه لإحیاء الآثار الجعفریه. چاپ سوم.

عاملى (شهید اول)، محمد بن مکى. ۱۴۱۷ ق. الدروس الشرعیه فی فقه الإمامیه. قم. دفتر انتشارات اسلامى وابسته به جامعۀ مدرسین حوزۀ علمیۀ قم. چاپ دوم.

عاملی (شهید ثانی)، زین الدین بن علی. ۱۴۱۳ ق. مسالک الأفهام الی تنقیح شرایع الاسلام. قم. مؤسسه المعارف الاسلامیه. چاپ دوم.

عراقى، آقا ضیاء الدین، على کزازى. ۱۴۱۴ ق. شرح تبصره المتعلمین. قم. دفتر انتشارات اسلامى وابسته به جامعۀ مدرسین حوزۀ علمیۀ قم.

قیصری، نورالله. بهار و تابستان ۱۳۹۲٫ «امنیت پایدار نظام جمهوری اسلامی ایران؛ الگویی برای تبیین و اجرای سیاست‌های کلان». دانش سیاسی. سال ۹٫ شمارۀ ‌۱ (۱۷ پیاپی).

قمی گیلانی (میرزای قمی)، ابوالقاسم بن محمدحسن. ۱۴۱۳ ق. جامع الشتات فی أجوبه السؤالات. تهران. مؤسسۀ کیهان.

مشکینی اردبیلی، علی. ۱۴۱۴ ق. اصطلاحات الاصول و معظم ابحاثها. قم. نشر الهادی.

معین، محمد. ۱۳۷۵٫ فرهنگ فارسی. تهران. مؤسسۀ انتشارات امیرکبیر.

مکارم شیرازى، ناصر. ۱۴۲۷ ق. استفتائات جدید. قم. انتشارات مدرسۀ امام على بن ابى طالب علیه‌السلام. چاپ دوم.

منتظری نجف آبادی، حسینعلی. ۱۴۰۹٫ مبانى فقهى حکومت اسلامى. قم. مؤسسۀ کیهان.

ـــــــــــــــــــــــــــــ . ۱۴۲۹ ق. حکومت دینى و حقوق انسان. قم. ارغوان دانش.

موسوى خمینى (امام خمینی)، سیدروح­الله. ۱۴۱۵ ق. المکاسب المحرمه. تهران. موسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی. چاپ اول.

ـــــــــــــــــــــــــــــ ۱۴۲۳٫ ولایه الفقیه. تهران. مؤسسۀ تنظیم و نشر آثار امام خمینى قدس سره. چاپ دوازدهم.

ـــــــــــــــــــــــــــــ. ۱۴۲۴٫ توضیح المسائل. قم. دفتر انتشارات اسلامی وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم. چاپ هشتم.

موسوی خمینی، سیدمصطفی. بی‌تا. مستند تحریر الوسیله. تهران. مؤسسۀ تنظیم و نشر آثار امام خمینى قدس سره.

موسوى قزوینى، سیدعلى. ۱۴۲۴ ق. ینابیع الأحکام فی معرفه الحلال و الحرام. قم. دفتر انتشارات اسلامى وابسته به جامعۀ مدرسین حوزۀ علمیۀ قم.

موحدی، محمدابراهیم؛ عرف، جمال. بهار ۱۳۹۲٫ «عوامل اجتماعی مؤثر بر احساس امنیت سیاسی نخبگان سیاسی کشور». فصلنامۀ مطالعات راهبردی. سال ۱۶٫ شمارۀ اول (۵۹ پیاپی).

میراحمدی، منصور؛ شیری، اکرم. زمستان ۱۳۸۸٫ «عدالت سیاسی در گفتمان اسلام فقاهتی سیاسی». فصلنامۀ علوم سیاسی. سال ۱۲٫ شمارۀ ۴۸٫

نویدنیا، منیژه. ۱۳۸۸٫ امنیت اجتماعی. تهران. پژوهشکدۀ مطالعات راهبردی.

نجفی، محمدحسن. ۱۴۰۴ ق. جواهر الکلام فی شرح شرایع الاسلام. بیروت. دار احیاء التراث العربی. چاپ هفتم.

نجفى کاشف الغطاء، حسن بن جعفر بن خضر. ۱۴۲۲ ق. أنوار الفقاهه؛ کتاب البیع. نجف اشرف. مؤسسه کاشف الغطاء.

نجفى کاشف الغطاء، جعفر بن خضر مالکى. ۱۴۲۰ ق. شرح الشیخ جعفر على قواعد العلاّمه ابن المطهر. قم. مؤسسه کاشف الغطاء.

ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ. ۱۴۲۲ ق. کشف الغطاء عن مبهمات الشریعه الغراء. قم. انتشارات دفتر تبلیغات اسلامى حوزۀ علمیۀ قم.

نجفى کاشف الغطاء، عباس بن حسن بن جعفر. بی‌تا. الفوائد الجعفریه. قم. مؤسسه کاشف الغطاء.

نجفى کاشف الغطاء، هادى بن عباس بن على بن جعفر. ۱۴۲۳ ق. الرد على موسى جار الله. نجف اشرف. قم. مؤسسه کاشف الغطاء.

نراقى، مولى احمد بن محمد مهدى. ۱۴۱۵ ق. مستند الشیعه فی أحکام الشریعه. قم. مؤسسۀ آل البیت علیهم‌السلام.