عبدالاحد قراری

طلبۀ درس خارج و مدرس حوزۀ علمیۀ قم.ایران.

abdulahad.gharari@gmail.com

میربهمن غنی‌زاده

طلبۀ سطح دو مدرسۀ علمیۀ الامام القائم (عج) تهران. ایران.

 M.ghanizadeh@yandex.ru

 چکیده

در مباحث مربوط به نظام اسلامی ضرورت دارد که دو مرحلۀ مشروعیت، که بر تکون ماهوی منطبق است، و کارآمدی، که بر تحقق یا وجود منطبق است، جداگانه بررسی شوند. در این مقاله، مدعا این است که جمهوریت و اسلامیت برای نظام اسلامی همانند جنس و فصل برای حقایق خارجیه هستند. به این معنا که در تکون نظام اسلامی نقش پایاپای دارند و رأی مردم در تحقق حکومت دینی مدخلیت تمام دارد و پذیرش جایگاه انتخابات توسط امام راحل (رحمه‌الله‌ علیه) و اعتبار آن در قانون اساسی ابداً جنبۀ اضطرار نداشته است. کمااینکه برای دفاع از نظریۀ ولایت ‌فقیه و استبدادی نبودن حکومت ولایی، تفکیک بین مشروعیت و مقبولیت راهکار صحیحی نیست. این تحقیق از نوع تحقیقات بنیادی است و با استفاده از روش تحلیل محتوا صورت گرفته است. یافته‌های مقاله نشان می‌دهد که در تحلیل حکومت دینی باید توجه داشت که حکومت از دو عنصر ولی و مردم متکون است که به‌ترتیب جایگاه فصل و جنس را در تکون یک ذات دارند. همچنین، نتایج نشان می‌دهد که در امر به ولایت رسیدن ولی، مردم نقشی ندارند و به تعبیر وارد در اخبار «کَیفَ لَهُم بِاختِیارِ إمام»‏ یعنی ایشان استحقاق چنین کاری را ندارند. اما در این مرحله هنوز حکومتی نیست که مشروع یا نامشروع، استبدادی و یا غیر آن باشد. همچنین، نتایج نشان می‌دهد که حکومت با انضمام مردم است که حکومت می‌شود و موضوع برای حکم مشروعیت یا عدم آن. اگر منضم‌الیه، ولیّ منصوب من قبل‌الشارع بود، حکومت مشروع و اگر طاغوت بود، نامشروع می‌شود. البته ازنظر تکلیف بر مردم تحصیل معرفت ولیّ الهی و قبول امر او واجب است. کمااینکه بر او نیز تصدی امر، اگر نصاب کافی از مردم برای تشکیل حکومت حاضر بود، واجب است و اگر نصاب مزبور نبود، موضوع حکومت منتفی است. البته این انضمام و قبول در جامعه ظهور متطوری دارد؛ گاهی به‌صورت بیعت است و گاهی به‌صورت انتخابات و یا غیر آن.

کلیدواژه‌ها:

نظام اسلامی، جنس، فصل، مشروعیت، کارآمدی، مردم، تکون ماهوی، تحقق وجودی.

کتابنامه

قرآن کریم.

نهج‌البلاغه. ۱۴۱۴ق. تحقیق صبحی صالح. گردآوری سید رضی. قم: هجرت. چاپ اول.

صحیفه سجادیه. ۱۳۷۶٫ فیض الاسلام، سید علی­نقی، ترجمه و شرح صحیفه کامله سجادیه. تهران: فقیه. چاپ دوم.

ابن بابویه، محمد‌بن على. ۱۳۹۵ق. کمال الدین و تمام النعمه. تهران: مؤسسه النشر الاسلامی. چاپ دوم.

ــــــــــــــــــــــــــ‌. ۱۳۶۲٫ الخصال. قم: مؤسسه النشر الاسلامی. چاپ اول.

ابن شعبه حرانى، حسن‌بن على. ۱۳۶۳٫ تحف العقول. قم: جامعۀ مدرسین حوزۀ علمیۀ قم. چاپ دوم.

ابن طاووس، على‌بن موسى. ۱۳۴۸٫ اللهوف على قتلى الطفوف (ترجمه فهرى). تهران: جهان. چاپ اول.

امام خمینی، سید روح‌الله. ۱۳۷۸٫ صحیفۀ امام. تهران. مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی (س). چاپ پنجم.

بحرانی، هاشم‌بن سلیمان. ۱۴۱۵ق. مدینه معاجز الأئمه الإثنی عشر و دلائل الحجج على البشر. قم: مؤسسه المعارف الإسلامیه. چاپ اول.

تهانوى، محمد على‌بن على. ۱۹۹۶م. موسوعه کشاف اصطلاحات الفنون و العلوم. بیروت: مکتبه لبنان ناشرون. چاپ اول.

ثقفى، ابراهیم بن محمد بن سعید بن هلال. ۱۴۱۰ق. الغارات. قم: دار الکتاب الإسلامی. چاپ اول.

خامنه­ای، سیدعلی. ۱۳۷۹٫ بیانات. ۰۹/۱۲/۱۳۷۹٫

ـــــــــــــــــــــــــــ. ۱۳۸۲٫ بیانات. ۲۹/۱۰/۱۳۸۲٫

ـــــــــــــــــــــــــــ. ۱۳۹۱٫ بیانات. ۲۳/۱۱/۱۳۹۱٫

ـــــــــــــــــــــــــــ. ۱۳۹۷٫ بیانات. ۱۷/۰۳/۱۳۹۷٫

دزفولى، مرتضى‌بن محمد امین انصارى. ۱۴۱۱ق. کتاب المکاسب. قم: منشورات دار الذخائر. چاپ اول.

سعادت‌پرور، على. ۱۴۱۶ق. الشموس المضیئه فی الغیبه و الظهور و الرجعه. تهران: منشورات مؤسسۀ پیام آزادی. چاپ اول.

صدرالدین شیرازى، محمد‌بن ابراهیم. بی‌تا. الحکمه المتعالیه فى الأسفار العقلیه الأربعه (با حاشیه علامه طباطبایى). بیروت: دار احیاء التراث العربی. چاپ سوم.

طباطبایى، محمدحسین. بی‌تا. نهایه الحکمه. قم: مؤسسه النشر الاسلامی التابعه لجماعه المدرسین بقم. چاپ دوازدهم.

طوسى، محمدبن الحسن. ۱۴۱۱ق. الغیبه للحجه. قم: دار المعارف الإسلامیه. چاپ اول.

فیض کاشانى، محمد محسن‌بن شاه مرتضى. ۱۴۰۶ق. الوافی. اصفهان: مکتبه الامام امیرالمؤمنین (ع) العامه. چاپ اول.

کفعمى، ابراهیم‌بن على عاملى. ۱۴۰۵ق. المصباح جنه الأمان الواقیه و جنه الإیمان الباقیه.‌ قم: دار‌الرضى. چاپ دوم.

کلینی، محمدبن یعقوب. ۱۳۶۳. الکافی. تهران: دار الکتب الاسلامیه. چاپ اول.

مجلسى، محمد باقربن محمد تقى. ۱۴۰۳ق. بحار الأنوار. بیروت: دار الاحیاء التراث العربی‏. چاپ دوم.