محمدمنان رئیسی

استادیار معماری دانشگاه قم

m.raeesi@qom.ac.ir

چکیده

یکی از مباحثی که طی سال‌های اخیر، محل بحث فراوان در مجامع دانشگاهی و اجرایی بوده است؛ موضوع «مسکن آپارتمانی در معماری و شهرسازی معاصر ایران» است که تاکنون چالش‌های نظری و عملی فراوانی پیرامون آن شکل گرفته است. اگرچه این موضوع در خصوص تمام ابنیه شهری محل بحث است اما در خصوص ابنیه مسکونی، اهمیت و ضرورت پرداختن به آن، مضاعف است. زیرا توسعه عمودی در ابنیه مسکونی با بسیاری از وجوه اعتقادی و فرهنگی جاری در کشور ما به عنوان کشوری اسلامی، تعارضات و تناقضاتی جدی را ایجاد کرده است که عمده این تناقضات را می‌توان با استناد به آموزه‌های اسلامی (به ویژه آموزه­های فقه شیعی) آشکار نمود. بر این اساس، مسئله­ای که محور این پژوهش را تشکیل می‌دهد عبارت است از «تحلیل معماری مسکن آپارتمانی از منظر سبک زندگی اسلامی». در این مقاله برای پرداختن به این مسئله از تحلیلی میان‌رشته­ای و روشی ترکیبی استفاده شده است؛ به نحوی که در مقام گردآوری داده­ها از روش اسنادی و در مقام تحلیل داده­های حاصل از متون دینی از روش­های تحلیل محتوای کیفی و استدلال منطقی استفاده شده است. طبق یافته‌های این پژوهش، الگوی توسعه عمودی ابنیه مسکونی -که به طور خاص در قالب آپارتمان جلوه­گر شده است- به دلایل متعدد از منظر متون دینی مطلوبیت ندارد که از مهم‌ترین این دلایل می‌توان به مواردی همچون تقابل با ترویج برخی شعائر دینی، ایجاد مزاحمت ساختمان‌های بلند در تهویه ابنیه مجاور، تقابل با انجام برخی تکالیف اجتماعی، تقابل ضمنی با برخی از آیات و ادعیه و تضعیف فرهنگ عفاف و حجاب اشاره نمود که تحلیل درون دینی برخی از این موارد در مسکن آپارتمانی برای اولین بار در این پژوهش تبیین شده است که همین مهم، وجه بداعت این پژوهش را تشکیل می­دهد.

واژه‏ های کلیدی:

سبک زندگی اسلامی، آموزه‌های اسلامی، توسعه عمودی، آپارتمان.

منابع

1. قرآن کریم.
2. سید رضی، محمد بن حسین. ‏۱۴۱۴ ق‏. نهج‌البلاغه. قم: هجرت.
3. ردایی آملی، حسین. ۱۳۸۵٫ نهج‌الفصاحه (مجموعه کلمات قصار حضرت رسول صلى‌الله‌علیه‌و‌آله). قم: نسیم حیات.
4. ابن اشعث، محمد بن محمد. بی‌تا. الجعفریات. تهران: مکتبه النینوى الحدیثه.
5. ابن بابویه، محمد بن على. ۱۳۶۲ . الخصال. تصحیح علی‌اکبر غفاری. قم: انتشارات جامعه مدرسین.
6. بانی‌مسعود، امیر. ۱۳۹۴٫ معماری معاصر ایران. تهران: هنر معماری قرن.
7. بمانیان، محمدرضا. ۱۳۹۰٫ ساختمان بلند و شهر: تحلیل تاثیرات فرهنگی و اجتماعی ساختمان‌های بلند بر شهرهای بزرگ. تهران: شهر تهران.

۸٫        دانش‌پور، سید عبدالهادی، مجتبی مهدوی‌نیا، و محمد مهدی غیائی. ۱۳۸۸٫ جایگاه دانش روان‌شناسی محیطی در ساختمان‌های بلند‌مرتبه با رویکرد معماری پایدار. هویت شهر (۵):  ۲۹-۳۸٫

۹٫        رئیسی، محمدمنان. ۱۳۹۷٫ معماری و شهرسازی مطابق با سبک زندگی اسلامی (از تشریح وضع مطلوب تا تحلیل وضع موجود). قم: انتشارات دانشگاه قم.

10. شورای‌عالی شهرسازی. ۱۳۹۴٫ گزارش تأثیر ساختمان‌های بلند بر تهویه طبیعی شهر.
11. شهید ثانى، زین الدین بن على. ۱۳۷۵٫ مسکن الفؤاد. ترجمه‌ی عباس مخبر دزفولی. قم: دفتر انتشارات اسلامی.
12. شیخ حر عاملى، محمد بن حسن. ‏۱۴۰۹ ق.‏ وسائل الشیعه. قم‏: انشارات مؤسسه آل البیت علیهم السلام‏.
13. طباطبایی، محمدحسین. ۱۳۷۴٫ تفسیر المیزان، جلد ۸٫ ترجمه‌ی محمدباقر موسوی. قم: دفتر انتشارات اسلامی.
14. عزیزی، محمدمهدی، و صارم ملک محمدنژاد. ۱۳۸۶٫ بررسی تطبیقی دو الگوی مجتمع‌های مسکونی متعارف و بلند‌مرتبه. هنرهای زیبا (۳۲): ۳۸-۲۷٫
15. قمی، شیخ عباس. ۱۳۷۸٫ مفاتیح‌الجنان. تصحیح حسین استاد ولی. قم: روحانی.
16. کاویانی، محمد. ۱۳۹۲٫ سبک زندگی اسلامی و ابزار سنجش آن. قم: انتشارات پژوهشگاه حوزه و دانشگاه.
17. کلینی، محمد بن یعقوب. ۱۴۰۷ق. کافی. تصحیح علی اکبر غفاری و محمد آخوندی. تهران: دارالکتب الاسلامیه.
18. گروه تحقیق. ۱۳۷۴٫ پیشینه ساختمان‌های بلند در ایران. آبادی (۱۸): ۹-۱۱٫
19. مجلسى، محمد باقر. ۱۴۰۳ق.‏ بحار الأنوار. بیروت:‏ دار إحیاء التراث العربی.‏
20. مقتدر، رضا. ۱۳۷۲٫ دوره صد ساله تجدد در شهرسازی و معماری ایران. ایران‌نامه ۱۱ (۲): ۲۵۹-۲۷۰٫
21. میرزای قمی، ابوالقاسم بن محمدحسن. ۱۳۷۸٫ غنایم الایام فی مسایل الحلال و الحرام، جلد ۵٫ قم: مکتب الاعلام الاسلامی.

References

1. Holy Quran.
2. Sayyed Razi, Mohammad ibn Hosayn. 1996. Nahj-al-Balagheh. Qom: Hejrat.
3. Radaie Amoli, H. 2006. Nahj Al-Fasaheh. Qom: Nasim-e Hayat Press. [In Arabic].
4. Azizi, M., and S. Malek Mohammad Nejad. 2007. Comparative Study between Conventional and High-Rise Residential Complex Pattern. Honar-ha-ye-Ziba (32): 27-38.
5. Ibn-e Ashath, M. (Without Date). Al-Jafariyat. Tehran: Makatabah al- Neynavi al-hadisah. [In Arabic].
6. Ibn-e Babeveih, M. 1983. Al-Khesal. Corrected by Ali Akbar Ghaffari. Qom: Teachers Society Publications. [In Arabic].
7. Amorim JH, Rodrigues V, Tavares R, Valente J, Borrego C. 2013. CFD Modelling of the Aerodynamic Effect of Trees on urban Air Pollution Dispersion. Science of the Total Environment (461): 541-551.
8. Bani Masoud, Amir. 2015. Contemporary Architecture of Iran. Tehran: Architectural Art of the Century.
9. Bemanian, M.R. 2011. Tall building and City. Tehran: Tehran City Press.
10. Daneshpour, A., M. Mahdavi, and M. M. Ghiyaie. 2010. The Place of Environmental Psychology Knowledge in High-Rise Buildings with Sustainable Architecture Approach. Hoviatshahr (5): 29-38.
11. Hakim, Besim Selim. 1986. Arabic- Islamic Cities: Building and Planning Principles. London: Kegan Paul International.
12. Kaviani, Mohammad. 1392. Islamic Lifestyle and Its Measurement Tools. Qom: Hozeh and University Research Institute Press.
13. Koleini, Mohammad ibn Yaqub. 1986. Kafi. Edited by Ali Akbar Ghaffari and Mohammad Akhondi. Tehran: Islamic Library.
14. Mirzay-e Qomi, Abu al-Qasim ibn Mohammad Hassan. 1999. Qanayem al Ayyam. Qom: Islamic Alam.
15. Moghtader, Reza. 2104. One Hundred Years of Modernity in Urban Planning and Architecture of Iran. Irannameh Journal (2): 259-270.
16. Mortada, Hisham. 2003. Traditional Islamic Principles of Built Environment. London: Routledge.
17. Qomi, A. 1999. Mafatih al-Jenan. Qom: Rouhani.
18. Raeesi, Mohammad Mannan. 2018. Architecture and Urbanism in Accordance with Islamic Lifestyle. Qom: Qom University Press.
19. Research group. 2015. Background of tall buildings in Iran. Abadi journal. (18): 11-9.
20. Shahid-e Thani, Z. 1996. Mosakken al-fo’ad. Translated by Mokhber Dezfooli, A. Qom: Office of Islamic Publications.
21. Sheikh horre Ameli, M. 1993. Vasael-al-shia. Qom: Aal-al-beit.
22. Steven R. Hanna,Michael J. Brown, Fernando E. Camelli, Stevens T. Chan, William J. Coirier, Sura Kim, Olav R. Hansen, Alan H. Huber, and  Michael Reynolds. 2006. Detailed Simulations of Atmospheric Flow and Dispersion in Downtown Manhattan: An Application of Five Computational Fluid Dynamics Models. Bulletin of the American Meteorological Society (BAMS) 87 (12): 1713-1726.
23. Supreme Council of Urbanism of Iran. 2014. Report on the Impact of High Buildings on the Natural Ventilation of the City, http://news.mrud.ir/download?ts=1452321597000&f=2016/01/09/0/22625. pdf.
24. Tabatabaie, M.H. 1995. Al-Mizan. Translated by Mousavi, M.B. Qom: Office of Islamic Publications.
25. Wener, Richard & Hannah 2006. Environmental Psychology and Sustainability in High-Rise Structures. Technology in Society 28; URL: http//www.elsevier.com/locate/techsoc.
26. Wood, Antony. 2007. Sustainability: A New High-Rise Vernacular. The Structural Design of Tall and Special Buildings 16; URL: http//www.interscience.wiley.com.
27. Yeang, Ken. 2007. Designing the Eco-Skyscrapers: Premises for Tall Building Design. The Structural Design of Tall and Special Buildings 16; URL:http//www.interscience.wiley.com.
28. http://www.golestanpalace.ir
29. http://www.irdc.ir
30. http://www.tallbuilding.ir