سیدسعید زاهد زاهدانی

دانشیار بخش جامعه‌شناسی دانشگاه شیراز، ایران، شیراز.

zahedani@shirazu.ac.ir

مریم هاشم پورصادقیان

دانشجوی دکتری جامعه‌شناسی دانشگاه شیراز، ایران، شیراز.

 s.mhashempour@rose.shirazu.ac.ir

چکیده

از دیرباز جریانات فکری متفاوتی در ایران حاکم بوده‌اند و هر یک به گونه‌ای به زن و حضور اجتماعی او نگریسته‌اند. انقلاب اسلامی ایران در سال ۵۷ شرایطی را فراهم کرد که منجر به ایجاد نگرش تازه‌ای درباره زن شد. هدف اصلی مطالعه حاضر، بررسی و ارزیابی جریانات فکری متفاوتی است که پس از انقلاب اسلامی در کنار جریان فکری اصلی انقلاب اسلامی وجود داشته‌اند و هر یک به گونه‌ای به ارائه الگوی حضور اجتماعی زنان پرداخته‌اند. سه جریان سنت‌گرایی اسلامی، تجددگرایی اسلامی و تمدن‌گرایی به عنوان مهم‌ترین جریانات فکری موجود در بستر اسلامی در نظر گرفته شده‌اند. ازاین‎رو با استفاده از روش اسنادی، ابتدا مؤلفه‌های اصلی حاکم بر نگرش هر یک از این جریانات بررسی شدند و سپس به رابطه هر مؤلفه با مسائل زنان نیز اشاره شد؛ درنهایت موضع‌گیری خاص این سه جریان نسبت به نحوه حضور اجتماعی زنان به صورت سه رویکرد خانواده‎گرایی، جامعه‎گرایی و تکامل‎گرایی طبقه‎بندی گردید و مدل جامع رویکرد نظری جریان تمدن‌گرایی اسلامی نسبت به حضور اجتماعی زنان ارائه شد. مقایسه این جریانات فکری نشان می‌دهد که جریان تمدن‌گرایی اسلامی با در پیش گرفتن نگرشی مجموعه‌نگرانه و رویکردی تکامل‌گرایانه نسبت به زن، الگویی کامل‌تر ارائه می‌کند.

کلیدواژگان: زن، جامعه، سنت‌ گرایی اسلامی، تجدد گرایی اسلامی، تمدن‌ گرایی اسلامی.

منابع

1. احمدی، سیدمهدی، و سیدی جربندی، سیده رقیه (۱۳۹۰). مشارکت اجتماعی زنان از دیدگاه کتاب، سنت و فقه اسلامی، زن و جامعه. ۱، صص ۱۵۹-۱۴۱٫
2. اسحاقی، سیدحسین  (۱۳۸۴). تأملی بر پیکره و پیامدهای فمینیسم اسلامی، مجله رواق اندیشه. ۴۴٫ صص ۷۵-۵۰
3. بروک، بویگیته و همکاران (۱۳۸۵). جامعه‌پذیری: زنان و مردان چگونه ساخته می‌شوند؟. ترجمه: مرسده صالح‌پور. در: اعزازی، شهلا (۱۳۸۵). فمینیسم و دیدگاه‌ها (مجموعه مقالات). تهران. روشنگران.
4. پیروزمند، علیرضا (۱۳۸۰). بررسی تحلیلی الگوی فعالیت زنان در جهان معاصر، مجموعه مقالات هم‌اندیشی بررسی مسائل و مشکلات زنان. قم: دفتر مطالعات و تحقیقات زنان.
5. پیروزمند، علیرضا (۱۳۸۴). تکامل‎گرایی در مسئولیت اجتماعی زنان، مجموعه مقالات سومین همایش اندیشه‌های راهبردی، زن و خانواده. قم: دفتر مطالعات و تحقیقات زنان.
6. چراغ‌چشم، عباس (۱۳۸۵). جایگاه زن در خانواده و جامعه از دیدگاه حضرت امام خمینی، شمیم یاس مهر. ۴۳٫ ص ۲ .
7. حاجی‌اسماعیلی، محمدرضا و همکاران (۱۳۸۹). تحلیل مستندات قرآنی حیطه مدیریت بانوان با تأکید بر سه رویکرد اندیشه اجتماعی دینی، فصلنامه مطالعات راهبردی زنان. ۴۶٫ صص ۱۵۷-۱۹۶٫
8. حسینی، سیدابراهیم (۱۳۸۸). احکام و فلسفه احکام: نحوه حضور زنان در فعالیت‌های اجتماعی از نگاه استاد مطهری، فصلنامه مکاتبه و اندیشه. ۳۴٫ صص ۱۷۴-۱۵۵٫
9. حسینی الهاشمی، سیدمنیرالدین (۱۳۶۹). سلسله جلسات سخنرانی پیرامون بحث زنان. جلسات اول تا هفتم.
10. ربیع نتاج، سیدعلی‌اکبر، و روح‌الله زاده اندواری، عالیه (۱۳۸۹). حضور زن در جامعه از دیدگاه قرآن و روایات، پژوهشنامه علوم و معارف قرآن کریم. ۶٫ صص ۱۶۸-۱۴۵٫
11. ریتزر، جورج (۱۳۸۹). نظریه جامعه‎شناسی در دوران معاصر. ترجمه محسن ثلاثی. تهران: انتشارات علمی.
12. زاهد زاهدانی، سیدسعید (۱۳۹۳). درآمدی بر مبانی تفکر اجتماعی در اسلام. قم: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.
13. زاهد، سعید، و خواجه‌نوری، بیژن (۱۳۸۴). جنبش زنان در ایران. شیراز: نشر ملک سلیمان.
14. سبحانی، محمدتقی (۱۳۸۵). الگوی جامع شخصیت زن مسلمان. جلد ۱٫ قم: دفتر مطالعات و تحقیقات زنان.
15. مجتهد شبستری. محمد (۱۳۷۹). نقدی بر قرائت رسمی از دین، بازتاب اندیشه. ۱۲٫ صص ۳۲-۱۷٫
16. شفیعی سروستانی، ابراهیم (۱۳۸۶). جریان‎شناسی دفاع از حقوق زنان در ایران. قم: کتاب طه.
17. صداقت، قاسم‌علی (۱۳۸۶). بررسی شرایط و محدودیت‌های کار زنان از منظر فقه و حقوق، مجله معرفت. ۱۱۸٫ صص ۱۱۲-۹۷٫
18. علوی‌تبار، علیرضا (۱۳۸۲). مسئله زنان، نواندیشی و فمینیسم، بازتاب اندیشه. ۳۸٫ صص ۴۹-۴۱٫
19. عیوضی، محمدرحیم، و کریمی، غلامرضا (۱۳۹۰). مشارکت اجتماعی زنان؛ رویکردی اسلامی، فصلنامه دانش سیاسی. ۷ (۱۴). صص ۱۶۶-۱۳۳٫
20. فریدمن، جین (۱۳۸۱). فمینیسم. ترجمه فیروزه مهاجر. تهران: انتشارات آشتیان.
21. کربلایی‌نظر، محسن و جمعی از محققین (۱۳۹۱). زن و بازیابی هویت حقیقی (گزیده بیانات حضرت آیت‎الله العظمی سیدعلی خامنه‌ای (مد ظله  العالی). تهران: انتشارات انقلاب اسلامی.
22. کهریزی، مهوش، و مرادی، علی (۱۳۹۴). چالش‌های اخلاقی اشتغال زنان برای خانواده (بررسی تطبیقی اسلام و فمینیسم و ارائه راهکارها)، پژوهشنامه اخلاق. ۲۸٫ صص ۴۰-۲۳٫
23. ملکیان، مصطفی (۱۳۸۲). ما و فمینیسم، بازتاب اندیشه. ۴۰٫ صص ۱۴-۷٫
24. ملکیان، مصطفی (۱۳۷۹). نواندیشی دینی و مسئله زنان. بازتاب اندیشه. ۴٫ صص ۵۹-۵۷٫
25. میراحمدی، منصور، و زارعی، راضیه (۱۳۸۶). مبانی فکری جریان‌های مذهبی معاصر و تأثیر آن در نحوه نگرش به مسائل زنان، فصلنامه بانوان شیعه. ۱۳ و ۱۴٫ صص ۴۲-۷٫
26. میرباقری، سیدمحمدمهدی (۱۳۹۰). دین، مدرنیته، اصلاحات. قم: واحد تدوین و نشر فرهنگستان علوم اسلامی.
27. ندری ابیانه، فرشته (۱۳۸۵). خانه‎داری، اشتغال و زنان ایرانی، فصلنامه بانوان شیعه. ۹٫ صص ۱۲۲-۸۹٫
28. ندری ابیانه، فرشته، و حسینی الهاشمی، عزیزه (۱۳۸۵). تفکر شیعی و مشارکت زنان در انتخابات ایران، فصلنامه بانوان شیعه. ۶ و ۷٫ صص ۱۰۶-۹۱٫
29. نصیری، محسن (۱۳۷۶). جامعه‎شناسی زن در اندیشه امام خمینی;، فرهنگ اصفهان. ۵ و ۶٫ صص ۶۸-۶۰٫
30. هارتمن، هایدی (۱۳۸۵). سرمایه‌داری، مردسالاری و تفکیک شغل بر اساس جنس. ترجمه آویده نهادندی. در: اعزازی، شهلا (۱۳۸۵). فمینیسم و دیدگاه‌ها (مجموعه مقالات). تهران: روشنگران.

De Beauvoir, Simon )1949(. Le Deuxième Sexe. France: Gallimard.

Etemad Moghadam, Fatemeh (2011). Women and Social Protest in the Islamic Republic of Iran, Gender in Contemporary Iran. Pp. 1-18.

Koolaee, Elaheh (2014). The Impact of Iraq-Iran War on Social Roles of Iranian Women, Middle East Critique. 23. Pp. 277-291.

Crompton, Rosemary. (2006). Gender and Work. In: K. Davis, M. Evans, J. Lorber (Eds.), Handbook of Gender and Women’s Studies (253-271). London: Sage.

Lang. Molly Monahan, Risman, Barbara J. (2006). Blending into Equality: Family Diversity and Gender Convergence, In: K. Davis, M. Evans, J. Lorber (Eds.), Handbook of Gender and Women’s Studies (pp. 253-271). London: Sage.