بررسی فقهی ـ حقوقیِ مباهته رسانه‌ای
علی‌مراد حیدری
استادیار دانشگاه حضرت معصومه(س)
چکیده
مباهته اصطلاحی فقهی است که از عبارت «باهِتوهُم» در روایت منقول از پیامبر اکرم گرفته شده است. از حیث فقهی برخی آن را به معنای «تهمت زدن» دانسته‌اند و با استناد به آن حکم به جواز بهتان و دروغ‌بستن به اهل بدعت داده‌اند ولی بعضی دیگر آن را به معنای «استدلال محکم و مبهوت کننده» دانسته و در نتیجه حکم به عدم جواز «بهتان» به اهل بدعت داده‌اند. پرسش این است که آیا مباهته مستنبط از روایت، به معنای استدلال محکم و اعجاب انگیز است و یا بهتان‌زدن به اهل بدعت؟ و به فرض جواز فقهی بهتان‌زدن به اهل بدعت از باب مصلحت، آیا مصلحت ادعایی در عصر تبادل اطلاعات و فعالیت‌های رسانه‌ای که دارای ویژگی اقناع کنندگی، گستردگی دامنه و نفوذ، شفاف سازی و در عین حال قابلیت استفاده ابزاری است نیز وجود دارد یا خیر؟ و آیا در نظام حقوق رسانه‌ای مبتنی بر قوانین موضوعه نیز چنین امری مجاز است یا خیر؟باور این است که ملاک فقهی قائلین جواز بهتان به اهل بدعت، «مصلحت» ایجاد تنفر و دور کردن مردم از پیروی بدعت‌گذاران بوده، لکن در حال حاضر «تبدّل ملاک» حاصل شده و بهتان‌زدن به اهل بدعت نه تنها محقِّق چنین مصلحتی نیست، بلکه آشکارشدن دروغ زمینه مظلوم نمایی و تبلیغ به سود بدعت‌گذاران را فراهم می‌‌کند و «مفسده» وهن اسلام و بی‌اعتمادی به مسلمین را در پی دارد. در بعد حقوقی، حکومت عهده دار اجرای احکام حدود و تعزیرات است و نظر به اصل قانونی‌بودن جرم و مجازات و عدم جرم انگاری مصادیق بدعت، بدعت‌گذاربودن شاکی، سبب اباحه یا عذر قانونی معافیت بهتان زننده نیست.
واژگان کلیدی: مباهته، افترا، نشر اکاذیب، جرم مطبوعاتی، رسانه، بدعت، مصلحت.
منابع
- ابن کثیر دمشقی، اسماعیل‌بن‌عمرو. ۱۴۱۹ق. تفسیر القرآن العظیم. ج۲٫ بیروت. دارالکتب‌العلمیه. چاپ اول.
- ابن‌فارس، أحمدبن‌فارس. ۱۴۰۴ق. معجم المقاییس اللغه. قم. مکتب الاعلام‌الاسلامی. چاپ اول.
- ابن منظور، محمد مکرم. ۱۴۱۴ق. لسان العرب. بیروت. دار الفکر للطباعه و النشر و التوزیع‌ـ دار صادر. چاپ سوم.
- اردبیلى، احمدبن‌محمد. ۱۴۰۳ق. مجمع الفائده و البرهان فی شرح إرشاد الأذهان. ج۱۳٫ قم. دفتر انتشارات اسلامى وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم. چاپ اول.
- اردبیلی، محمدعلی. ۱۳۹۲٫ حقوق جزای عمومی. (ویراست دوم). ج۱٫ تهران. نشر میزان. چاپ سی و دوم.
- مجلسى (دوم)، محمدباقربن‌محمدتقى. ۱۴۰۴ق. مرآه العقول فی شرح أخبار آل الرسول. ج۱۱٫ تهران. دارالکتب الإسلامیه. چاپ دوم.
- ــــــــــــــــــــــــــــــــــ. [بی‌تا]. حدود و قصاص و دیات (مجلسى). تهران. مؤسسه نشر آثار اسلامى. چاپ اول.
- انصارى، مرتضى‌بن‌محمدامین. ۱۴۱۵ق. کتاب المکاسب (للشیخ الأنصاری، ط – الحدیثه). ج۲٫ قم. کنگره جهانى بزرگداشت شیخ اعظم انصارى. چاپ اول.
- تبریزى، جوادبن‌على. ۱۴۱۶ق. إرشاد الطالب إلى التعلیق على المکاسب. ج۱٫ قم. مؤسسه اسماعیلیان. چاپ سوم.
- جوهرى، اسماعیل‌بن‌حماد. ۱۴۱۰ق. الصحاح – تاج اللغه و صحاح العربیه. ج۱٫ بیروت. دارالعلم للملایین. چاپ اول.
- حائرى، سیدعلى‌بن‌محمد طباطبایى. ۱۴۱۸ق. ریاض المسائل (ط – الحدیثه). ج۱۶٫ قم. مؤسسه آل البیت. چاپ اول.
- خویى، سیدابوالقاسم. ۱۴۲۲ق. مبانی تکمل‍ه المنهاج. ج۱٫ قم. مؤسسه إحیا آثار الإمام الخویی. چاپ اول.
- ساریخانی، عادل. ۱۳۸۹٫ پژوهشی فقهی ـ حقوقی در جرایم مطبوعاتی. قم. پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی. چاپ اول.
- شعرانی، ابوالحسن. ۱۳۸۲ق. تعلیقه بر شرح اصول کافی ملاصالح مازندرانی. ج۱۰٫ تهران. المکتبه الإسلامیه. چاپ اول.
- عیاشی، محمدبن‌مسعود. ۱۳۸۰٫ کتاب التفسیر. ج۱٫ تهران. چاپخانه علمیه. چاپ اول.
- مؤمن قمّى، محمد؛ ۱۴۲۲ق. مبانی تحریر الوسیل‍ه ـ کتاب الحدود. تهران. مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینى(ره). چاپ اول.
- کاشانى، فیض، محمدمحسن‌ابن‌شاه‌مرتضى. ۱۴۰۶ق. الوافی. ج۱٫ اصفهان. کتابخانه امام امیرالمؤمنین(ع). چاپ اول.
- کلینى، ابوجعفر، محمدبن‌یعقوب. ۱۴۲۹ق. الکافی (ط – دار الحدیث). ج۴٫ قم: دارالحدیث للطباعه و النشر. چاپ اول.
- گلپایگانى، سیدمحمدرضا. ۱۴۱۲ق. الدر المنضود فی أحکام الحدود. ج۱٫ قم. دارالقرآن‌الکریم. چاپ اول.
- مازندرانى، محمدصالح‌بن‌احمدبن‌شمس. ۱۳۸۲ق. شرح الکافی. ج۱۰٫ تهران. المکتبه الإسلامیه. چاپ اول.
- محمدی ری شهری. ۱۳۹۰٫ دانش نامه قرآن و حدیث. قم. انتشارات دارالحدیث. چاپ اول.
- محمدی، قاسم. زمستان ۱۳۹۲٫ جرم مطبوعاتی. تهران. سازمان مطالعه و تدوین کتب علوم انسانی دانشگاهها (سمت). چاپ دوم.
- مصطفوی، حسن. ۱۳۶۸٫ التحقیق فی کلمات القرآن الکریم. تهران. وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی. چاپ اول.
- مطهری، مرتضی. ۱۳۸۸٫ مجموعه آثار. ج۲۶٫ تهران. انتشارات صدرا. چاپ دوم.
- نجفى، محمدحسن. ۱۴۰۴ق. جواهر الکلام فی شرح شرائع الإسلام. بیروت. دارإحیا التراث العربی. چاپ هفتم.
