بررسی سیر تکاملی خلق معانی در ساختار هندسی باغ‌مزارهای ایران
وحیده نصیبان
فارغ التحصیل کارشناسی ارشد دانشکدۀ هنر و معماری، دانشگاه آزاد اسلامی، واحد تهران جنوب. تهران. ایران.
امیر مسعود دباغ
استادیار گروه معماری، دانشکدۀ معماری و شهرسازی دانشگاه سوره. تهران. ایران.
چکیده
در منظرسازی باغ ایرانی، که شباهت‌های صوری با گونۀ نمادگرایانۀ کهن خود دارد، هدف اصلی محصول منظر و کارکرد نهایی آن است، ولی در منظر سمبولیستی مقصد، منظر و عناصر نمادین آن است. در گونۀ منظرسازی با عنوان باغ‌مزار، شاهد پیروی از نظام باغ ایرانی و الگوهایی نمادواره از منظر سمبولیستی هستیم. نوع نگرش جامعۀ اسلامی ایرانی و اعتقادات آن‌ها باعث شده است تا هر دو مورد باغ و مزار از الگویی واحد پیروی کند و بستری در تکامل شکلی یکدیگر باشند. مقالۀ حاضر سعی دارد با بررسی و مقایسۀ اشتراک و تمایزهای ساختاری باغ‌سازی پیش از اسلام که نمود مفاهیم نمادین فرهنگ و آموزه‌های دینی آن دوره است و بهره‌گیری از مفاهیم نمادین اسلامی در شکل‌گیری ساختار هندسی باغ‌ها در ایران به بازنمایی این وجوه در گونه‌ای از باغ ایرانی با عنوان «باغ‌مزار» بپردازد. در این پژوهش سعی بر آن است که با روش تحقیق تفسیری تاریخی و براساس اطلاعات گردآوری‌شده از متون تاریخی و تخصصی کتابخانه‌ای و برخی داده‌های میدانی، شاخص‌های توصیف‌شدۀ باغ معابد پیش از اسلام و باغ‌مزارهای پس از اسلام را بر پایۀ اصول معنایی نشئت‌گرفته از سنت‌های اعتقادی و نمادگرایانۀ ایرانی در ادوار متوالی مورد سنجش و بررسی قرار گیرد و با درنظرگرفتن تأثیر آن در سیر شکل‌گیری باغ‌مزارها، با چینش الگوها و اصول مشترک بین آن‌ها، ارتباط مفاهیم و هندسۀ باغ و درنتیجه، رسم‌الخط آن‌ها را در شکل باغ‌سازی به شیوۀ باغ‌مزار نشان دهد.
کلیدواژه‌ها:
هندسه، معنا، باغ ایرانی، باغ‌مزار.
کتابنامه
ابوئی، رضا؛ جیحانی، حمید رضا. ۱۳۹۳٫ «مطالعات باغ اسلامی و شکل باغ ایرانی». مجله صفه. شمارۀ ۲۴٫
بدیع، سینا؛ سعیدی، فرهاد؛ فتحعلی‌نیا، بهنام؛ معتمد، مهشید. ۱۳۹۶٫ «بررسی پارادایم‌ها و هندسۀ باغ ایرانی در باغ‌مزارها (نمونۀ موردی: سعدیه، حافظیه، شاه‌شجاع و شیخ روزبهان)». سومین همایش بین‌المللی معماری عمران و شهرسازی در آغاز هزارۀ سوم. تهران: https://search.ricest.ac.ir/dl/search/defaultta.aspx?DTC=36&DC=191838
پورمند، حسنعلی؛ کشتکار قلاتی، احمد رضا. ۱۳۹۰٫ «تحلیل علت‌های وجودی ساخت باغ ایرانی». نشریۀ هنرهای زیبا، معماری و شهرسازی. شمارۀ ۳٫
حمزه‌نژاد، مهدی؛ سعادت‌جو، پریا؛ انصاری، مجتبی. ۱۳۹۳٫ «بررسی تطبیقی باغ‌سازی ایران در دوران ساسانی و اسلامی براساس توصیف‌های بهشتی». مجلۀ مطالعات معماری ایران. شمارۀ ۳٫
دادبه، آریاسپ. ۱۳۸۳٫ «مکتب‌های باغ‌آرایی». ویژه‌نامۀ همایش و نمایشگاه باغ ایرانی. شمارۀ ۱۴٫
دانشدوست، یعقوب. ۱۳۸۰٫ «باغ‌مزار». مجلۀ وقف میراث جاویدان. شماره‌های ۳۵ و ۳۶٫ صص ۱۴۹-۱۶۲٫
دوستخواه، جلیل. ۱۳۷۱٫ اوستا: کهن‌ترین سرودها و متن‌های ایرانی. جلد ۱٫ تهران: انتشارات مروارید. چاپ دهم.
زنده دل، حسن. ۱۳۷۹. «مجموعه راهنمای جامع ایران‌گردی استان قم». تهران: مؤسسۀ تحقیقات و انتشارات کاروان جهان‌گردان. چاپ اول.
شاهچراغی، آزاده. ۱۳۹۲. «پارادایم‌های پردیس: درآمدی بر بازشناسی و بازآفرینی باغ ایرانی». تهران: نشر جهاد دانشگاهی. چاپ چهارم.
صفایی‌پور، هادی؛ معماریان، غلامحسین؛ بمانیان، محمد رضا. ۱۳۹۵٫ «بررسی ریشه‌های معنایی درخت طوبی در منابع شیعی». فصلنامۀ علمی پژوهشی شیعه‌شناسی. شمارۀ ۱۴٫
طهوری، نیر. ۱۳۸۴٫ «مقام بهشت در هنرهای سنتی ایران». مجلۀ خیال. شمارۀ ۱۶٫
فقیه، نسرین. ۱۳۷۰٫ «چهرۀ باغ ایرانی». مجلۀ ایران‌نامه. شمارۀ ۳۶٫
قائم. گیسو. ۱۳۹۶٫ «تأثیر معماری باغ‌های متقدم ایران بر معماری باغ‌های متأخر». فصلنامۀ علمی‌پژوهشی نقش جهان. شمارۀ ۷٫
کسروی، رضا. ۱۳۹۳٫ «باغ‌مزار، نماد مقبرۀ کلاسیک اسلامی هند». فصلنامۀ هنر و تمدن شرق. شمارۀ ۲٫
گودرزی، ویدا. ۱۳۹۶٫ «تحلیلی بر باغ‌سازی ایران از آغاز دوران حکومت هخامنشی تا پایان عصر پهلوی». نشریۀ مدیریت شهری. شمارۀ ۱۶٫
گودرزی سروش، محمد مهدی؛ مختاباد امرئی، سید مصطفی. ۱۳۹۲٫ «نمادگرایی باغ ایرانی در دورۀ اسلامی». مجلۀ هویت شهر. شمارۀ ۷٫
لبیب‌زاده، راضیه؛ حمزه‌نژاد، مهدی؛ خان‌محمدی، محمد علی. ۱۳۹۰٫ «بررسی تطبیقی تأثیر ایده‌های معنوی در شکل باغ؛ مطالعۀ موردی باغ پاسارگاد از دورۀ هخامنشی و باغ فین از دورۀ اسلامی». ماهنامۀ باغ نظر. شمارۀ ۸٫
مدقالچی، لیلا؛ انصاری، مجتبی؛ بمانیان، محمد رضا. ۱۳۹۳٫ «روح مکان در باغ ایرانی». ماهنامۀ باغ نظر. شمارۀ ۱۱٫
مسعود، محمد؛ امین‌پور، احمد؛ آقاشریفیان اصفهانی، حمید. ۱۳۹۴٫ «واکاوی تحلیلی معنای کاربردی چهارباغ در کتاب‌ها و نوشته‌های سدۀ هشتم تا یازدهم هجری». نشریۀ پژوهش‌های علوم اسلامی. شمارۀ ۳٫
مظاهری، مهرانگیز. ۱۳۸۳٫ «آرامگاه در دوران اسلامی ایران و تأثیر آن بر آرامگاه‌های گورکانیان هند». مجلۀ جلوۀ هنر. شمارۀ ۲۴٫
مکارم شیرازی، ناصر. ۱۳۷۸٫ تفسیر نمونه. جلد ۱۰٫ تهران: دارالکتب الاسلامیه. چاپ سوم.
منصوری، سید امیر. ۱۳۸۴٫ «درآمدی بر زیبایی‌شناسی باغ ایرانی». ماهنامۀ باغ نظر. شمارۀ ۲٫
نوری‌زاده، سحر؛ صیدائی، کاوه. ۱۳۹۵٫ «تحلیل منظر باغ‌مزار؛ نمونۀ مورد مطالعه: باغ‌مزار شاه نعمت‌اله ولی در کرمان». اولین کنفرانس بین‌المللی و سومین کنفرانس ملی معماری و منظر شهری پایدار. مشهد: موسسه بین المللی معماری، شهرسازی مهراز شهر.
والشر، هایدی. ۱۳۸۷٫ «در میانۀ فردوس و دارالسلطنه؛ نشانه‌شناسی اصفهان صفوی». ترجمۀ اردشیر اشراقی. مجلۀ گلستان هنر. شمارۀ ۱۴٫
ویلبر. دونالد نیوتن. ۱۹۶۹٫ باغ‌های ایرانی و کوشک‌های آن. تهران: شرکت انتشارات علمی و فرهنگی. چاپ هفتم.
Ansari, Nazia. 2011. “The Islamic Garden“. Department of Landscape Architecture Faculty of Landscape Studies CEPT Univercity.
