بررسی اثر بخشی گروه‌درمانی معنوی‌ـ‌مذهبی با تأکید بر آموزه‌های اسلام بر کاهش اضطراب فراگیر دانشجویان
سمیه کوپانی[۱]
سید محمدرضا تقوی[۲]
[۱]. کارشناس ارشد روانشناسی بالینی دانشگاه شیراز (نویسنده مسئول). شیراز. ایران.
[۲]. دکترای روانشناسی بالینی، استاد دانشگاه شیراز و عضو پژوهشکده تحول و ارتقای علوم انسانی‌ـ‌اجتماعی دانشگاه شیراز. شیراز. ایران.
چکیده
هدف از پژوهش حاضر، تعیین اثربخشی گروه‌درمانی معنوی‌ـ‌مذهبی با تأکید بر آموزه‌های اسلام بر کاهش اضطراب فراگیر دانشجویان بود. در این پژوهش از طرح آزمایشی با پیش‌آزمون، پس‌آزمون و گروه کنترل استفاده شد. ۳۰ نفر از دانشجویان دختر ساکن خوابگاه دانشگاه شیراز، دارای سطوح اضطراب متوسط به بالا، به روش نمونه‌گیری خوشه‌ای تصادفی انتخاب و پس از همتا‌سازی، به تصادف در هر‌یک از گروه‌های آزمایش و کنترل جایگزین شدند. گروه‌درمانی معنوی‌ـ‌مذهبی در طول هشت جلسه، هفته‌ای یک‌بار برای گروه آزمایش اجرا شد و برای گروه کنترل، معادل آن جلسات کتاب‌خوانی برگزار شد. مقیاس اضطراب صفت و حالت اسپیلبرگر، به‌عنوان پیش‌آزمون و پس‌آزمون به‌کار برده شد. تحلیل داده‌ها با روش تحلیل کواریانس نشان داد که میانگین نمرات اضطراب صفت و حالت در گروه آزمایشی در مرحله پس‌آزمون به‌طور معناداری پایین‌تر از گروه کنترل بود (۰۰۱/۰>p). نتایج نشان داد که گروه‌درمانی معنوی‌ـ‌مذهبی با تأکید بر آموزه‌های اسلام، تأثیر معناداری در کاهش اضطراب صفت و حالت دانشجویان دارد و از ظرفیت‌های معنوی‌ـ‌مذهبی افراد می‌توان در پیشگیری و درمان ناهنجاری‌های رفتاری‌ـ‌شناختی استفاده کرد
کلید‌واژه‌ها: گروه‌درمانی معنوی‌ـ‌مذهبی، آموزه‌های اسلام، اضطراب فراگیر.
کتابنامه
آقایی، ز. ۱۳۸۸٫ «بررسی اثربخشی آموزش مفاهیم دینی رضا و توکل به خدا به شیوه گروهی، بر کاهش اضطراب دختران دانش‌آموز سال اول دبیرستان». تربیت اسلامی. (۵)۱۰٫ صص۱۰۰-۷۹٫
ابراهیمی، ا؛ نشاط دوست، ح؛ کلانتری، م و نصیری، ح. ۱۳۸۴٫ «رابطه بین ذکر و دعا با میزان اضطراب دانشجویان». تحقیقات علوم رفتاری. (۳)۲٫ صص ۴۹-۴۳٫
پناهی، ع. ۱۳۸۲٫ «بررسی رابطه تقیّد به نماز و سطح اضطراب دانش آموزان سال دوم دبیرستان‌های شهرستان قم». پایان‌نامه کارشناسی ارشد. قم. مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی.
ـــــــــ. ۱۳۸۷٫ «نقش نماز در آرامش روان». روانشناسی در تعامل با دین. (۱)۱٫ صص ۵۳-۲۱٫
ثابت، ف. «اثربخشی آموزش صبر بر اضطراب و شادکامی». مطالعات اسلام و روانشناسی. ۲٫ صص ۹۴-۷۹٫
جزایری، ع؛ قهاری، ش. ۱۳۸۲٫ «رویکرد اساسی در بررسی سلامت روان دانشجویان: مدلی برای مداخله». پژوهش و برنامه‌ریزی در آموزش عالی. (۲)۹٫ صص ۱۵۵-۱۲۷٫
جلیلوند، م؛ اژه‌ای، ج. ۱۳۷۶٫ «مطالعه رابطه نماز و اضطراب در دانش‌آموزان دبیرستان شهر تهران». دانشگاه اسلامی. (۶۱)۸٫ صص ۶۸-۶۱٫
حبیب وند، ع. ۱۳۸۷٫ «رابطه جهت‌گیری مذهبی با اختلالات روانی و پیشرفت تحصیلی». روانشناسی و دین. (۳)۱٫ صص ۱۰۷-۷۹٫
حسینی، ح؛ موسوی، م. ۱۳۸۳٫ «مقایسه وضعیت سلامت روانی دانشجویان کارآموز پزشکی و پیرا‌پزشکی». مجله دانشگاه علوم پزشکی گرگان. (۱۳)۶٫ صص ۱۰۷-۱۰۱٫
خلعتبری، ج. ۱۳۸۴٫ «بررسی اثربخشی درمان‌های رفتاری‌ـ‌شناختی، شناختی، دارویی و تلفیقی و کاهش علائم اضطراب حالت و صفت». پژوهش‌های تربیتی دانشگاه آزاد اسلامی واحد بجنورد. ۲٫ صص ۵۸-۲۱٫
خدایاری فرد، م؛ همکاران. ۱۳۸۶٫ «روان‌درمانگری و توان‌بخشی زندانیان و بررسی اثربخشی آن در زندان رجایی شهر». سازمان زندان‌های استان تهران. تهران.
خداپناهی شهری، م. ۱۳۷۲٫ «بررسی مقدماتی روایی، اعتبار و نرم‌یابی سیاهه حالت‌ـ‌صفت اضطراب». پایان‌نامه کارشناسی ارشد. دانشگاه تربیت مدرس.
خسروی، ز؛ مهدی‌فر، ز. ۱۳۷۶. «بررسی و مقایسه ثبت اسناد دانش‌آموزان مضطرب (حالت و صفت اضطراب) و عادی شهر تهران». مجله علوم انسانی دانشگاه الزهرا (س). ۲۲٫ صص ۴۶-۲۵٫
رادفر، ش؛ عروجی، ز. ۱۳۸۰٫ «بررسی نقش نماز در میزان شیوع اضطراب دختران دانش آموز مقطع دبیرستان شهرستان قم». اولین همایش بین‌المللی نقش دین در بهداشت روان. دانشگاه علوم پزشکی ایران. صص ۲۷-۲۴٫
شهامت ده سرخ، ف؛ صالحی، ج. ۱۳۹۲٫ «سوگیری توجه در اضطراب حالت، صفت: پارادایم ردیابی نقطه». پژوهش‌های نوین روان‌شناختی. (۲۹)۸٫ صص ۱۹۶-۱۸۳٫
شریفی نیا، م. ۱۳۸۷٫ «بررسی اثربخشی درمان یکپارچه توحیدی در کاهش بزهکاری زندانیان». مطالعات اسلام و روانشناسی. ۲٫ صص ۳۰-۷٫
شاکری نیا، ا. ۱۳۷۹٫ «تأثیر باورهای مذهبی بر بهداشت روانی انسان». پیوند. ۲۵۷٫ صص ۳۹-۳۴٫
عظیمی لولتی، ح؛ ضرغابی، م. ۱۳۸۰٫ «مقابله مذهبی و اضطراب». مقاله ارائه‌شده در اولین همایش نقش دین در بهداشت روانی. تهران. صص ۲۷-۲۴٫
غباری‌بناب، ب؛ خدایاری فرد، م؛ شکوهی، م. ۱۳۸۰٫ «رابطه توکل به خدا با اضطراب، صبر و امیدواری در شرایط ناگوار». مجموعه چکیده مقالات همایش نقش دین در بهداشت روان. تهران. دانشگاه علوم پزشکی و خدمات بهداشتی درمانی.
کوپانی، س. ۱۳۹۳٫ «بررسی اثربخشی گروه‌درمانی معنوی‌ـ‌مذهبی با تأکید بر آموزه‌های اسلام بر کاهش اضطراب فراگیر دانشجویان». پایان‌نامه کارشناسی ارشد روانشناسی بالینی دانشگاه شیراز.
گودرزی، م؛ نوری، ا. ۱۳۹۲٫ ساخت و اعتباریابی مقدماتی مقیاس اسلامی‌ایرانی ایمان مذهبی در بین دانشجویان دانشگاه شیراز. در دست چاپ.
گله داری، ن؛ ساکی، م. ۱۳۸۰٫ «تأثیر آوای قرآن بر کاهش اضطراب پیش‌آزمون دانشجویان». ارائه‌شده در اولین همایش نقش دین در بهداشت روانی. تهران. دانشگاه علوم پزشکی و خدمات بهداشتی درمانی ایران.
محمدی، ف. ۱۳۹۲٫ «اثربخشی درمان معنوی اسلامی بر سلامت معنوی و ولع مصرف بیماران وابسته به مواد اپیودی شهر اصفهان». پایان‌نامه کارشناسی ارشد روانشناسی عمومی. علوم تحقیقات واحد خوارسگان اصفهان.
مهرام، ب. ۱۳۷۳٫ «پژوهش هنجاریابی آزمون اضطراب اسپیلبرگر در شهر مشهد». پایان‌نامه کارشناسی ارشد. دانشگاه علامه طباطبایی.
وحیدی مطلق، ل و همکاران. ۱۳۹۰٫ «اثربخشی درمان شناختی‌ـ‌رفتاری و شناخت درمانی مذهبی بر اضطراب دانش آموزان». علوم رفتاری. (۳). صص ۲۰۱-۱۹۵٫
واعظی، ا؛ قدسی، ص؛ فراغتی، م. ۱۳۸۰٫ «بررسی رابطه دعا و اضطراب». ارائه‌شده در اولین همایش نقش دین در بهداشت روانی. دانشگاه علوم پزشکی و خدمات بهداشتی درمانی ایران. تهران. فرردین ماه. صص۳۰-۲۷٫
یعقوبی، حسن؛ فرامرز سهرابی، علی محمدزاده.۱۳۹۱٫ «مقایسه تأثیر رفتاردرمانی شناختی و روان‌درمانی معنوی‌ـ‌مذهبی بر کاهش اضطراب پنهان». مطالعات روانشناسی بالینی. (۷)۲٫ صص ۱۶۳-۱۴۵٫
Aten, J. & Worthington, E. L. 2009 “Next steps for clinicians in religious and spiritual therapy: An end piece“. Journal of Clinical Psychology. 65(2). P 224-229.
Barrera, T.L., Zeno, D., Bush, A.L., Barber, C.R. & Stanley, M.A. 2012. “Integrating religion and spirituality into treatment for late-life anxiety: three case studies“. Cognitive and Behavioral Practice. 19(2). P 58-346.
Boelens, P., Reeves, R. R., Replogle, W. H. & Koening, H. G. 2012. “The effect of prayer on depression and anxiety: Maintenance of positive influence one year after prayer intervention“. The International Journal of Psychiatry in Medicine. 43(1). P 85-98.
Chang, W.L., Lu, L.C., SU., H. J., Lin, T.A & Change, K. Y. 2011. “The relationship among consumer vanity trait, materialism and fashion anxiety“. African Journal of Business Management. 5(9). P 3466-3471.
Christopher, G., Ellison, A., Burdette, M. & Terrence D. H. 2009. “Blessed assurance: Religion, anxiety, and tranquility among US Adults“. Social Science Research. 38. P 656-667.
Ellison, C.G., Burdette, A.M., Hill, T.D. 2009. “Blessed assurance: religion, anxiety and tranquility among US adults“. Social Science Research. 38(3). P 67-656.
Flannelly, J., Ellison, C.G., Galek, K. Koenig, H.G. 2008. “Belief about life after death, psychiatric symptomology and cognitive theories of psychopathology“. Journal of Psychology and Theology. 36(2). P 49-103.
Kraemer, K. M., Lubertoa, C. M. & Mcleisha, A. C. 2012. “The moderating role of distress tolerance in the association between anxiety sensitivity, physical concerns and panic PTSD-related re-experiencing symptoms“. An International Journal of Anxiety, Stress & Coping. 1(13). P 1-13.
Kevine, J., Flannelly, C. G., Ellison, K. G. & Nava, R. S. 2012. “Beliefs about the world and psychiatric symptoms“. Journal of Religion & Health. 4(1). P 1-13.
Kezdy, A., Martos, T., Boland, V. & Horvath, S. K. 2011. “Religious doubts and mental health in adolescence and young adulthood: The association with religious attitudes“. Journal of Adolescence. 34(1). P 39-47.
Koszycki, D., Raab, K., Aldosary, F. & Bradwejn, J. 2010. “A multi faith spiritually based intervention for generalized anxiety disorder: a pilot randomized trial“. Journal of Clinical Psychology. 66(4). P 41-430.
Kaczorowski, J. 2001. “Spiritual well-being and anxiety in adults diagnosed with cancer“. Hospital Journal. 5. P 105-116.
Koening, H. G. 1998. Handbook of religion mental health. New York: Academic Press.
Paukert, A. L., Phillips, L., Cully, J. A., Loboprabhu, S. M., Lomx, J. W., Stanly, M. A. 2009. “Integration of religion into cognitive-behavioral therapy for geriatric anxiety and depression“. Journal of Psychiatric Practice. 15(2). P 12-103.
Spilka, B., Hood, J. R., Hunsberger, B. & Gorsuch, R. 2003. The psychology of religion: An empirical approach. New York: Guilford.
Yaillanta, G. J., Templeton, M. A. & Meyer, S. E. 2008. “The natural history of male mental health and religious involvement“. Social Science & Medicine. 66. P 221-231.
