باقر غباری‌بناب[۱]

فاطمه نصرتی[۲]

[۱]. استاد دانشگاه تهران. تهران. ایران.

[۲]. استادیار دانشگاه تهران. تهران. ایران.

چکیده

در طول تاریخ مبارزه با بت و بت‌پرستی هدف اصلی انبیا بوده است تا اینکه راه شکوفایی و رسیدن انسان‌ها به کمال را هموار کنند. تکرار این صورت ازلی در ادوار مختلف تاریخی مورد بحث و بررسی قرار گرفته است. علاوه‌بر داستان‌های قرآنی که به‌عنوان نمونۀ زندۀ فرایند روانی به‌صورت ناخودآگاه جمعی نشان داده شده و پیامدهای آن در قرآن و احادیث آورده شده است، رفتار انسان معاصر نیز نشان‌دهندۀ گونه‌های مختلف بت‌پرستی است. هدف از پژوهش حاضر بررسی بت، بت‌پرستی در طول تاریخ، بت‌شکنی و پیامدهای آن است. روش بررسی پژوهش حاضر مطالعۀ متون دینی (قرآن و احادیث) با استفاده از روش هرمونوتیکی، تفسیر و تأویل آیات، احادیث و داستان‌های قرآنی و تدبر در چهره‌های بت‌شکن تاریخی ازجمله حضرت ابراهیم(ع)، حضرت موسی(ع)، حضرت عیسی(ع) و حضرت محمد(ص) است. با تحلیل هرمونوتیکی شخصیت‌های تاریخی و ویژگی‌های شخصیتی و مخالفت‌های اقوام ایشان و با تحلیل فرایند اندیشیدن‌، استدلال و انگیزه‌های آشکار و نهان آنان، بت‌پرستی در بستر تاریخ معنا و مفهوم خود را پیدا خواهد کرد. پژوهشگران از مطالعۀ منابع موجود در متون دینی به‌دنبال توصیف، تبیین، کشف علت‌ها و انگیزه‌های روانی و معنوی بت‌سازی و بت‌پرستی هستند. یافته‌های اولیۀ پژوهش حاضر نشان داد که فرضیۀ پژوهشگران در راستای عامل روانی و انگیزشی بت‌پرستی تأیید ‌شد. بدین معنا که ازلحاظ صورت ازلی، نوع انسان‌ آمادگی بت‌سازی و بت‌پرستی را دارد و انگیزه‌های روانی انسان نوع و کیفیت ایجاد طرحوارۀ بت و بت‌پرستی را تسهیل می‌کند. از بررسی پیشینۀ مطالعاتی و متون دینی مشخص شد که بت‌پرستی می‌تواند به صور گوناگون در جوامع مختلف خود را نشان دهد؛ به این معنا که بت‌پرستی خود یک صورت ازلی جمعی است که درصورت مساعد‌بودن شرایط (فراهم‌شدن انگیزه‌های لازم و بروز نیازهای افراد) خود را نشان خواهد داد. از‌آنجا‌که بت‌پرستی می‌تواند مانع بزرگ رشد و بالندگی روانی و معنوی انسان شود؛ بنابراین، ادیان مختلف به مبارزه با آن برخاسته‌اند تا مسیر حرکت روان به بی‌نهایت مطلق و رسیدن به راه حق و شکوفایی معنوی آن را هموار کنند. در اصل مقاله درمورد روش‌های گوناگون اندازه‌گیری میزان تمایل افراد به بت‌پرستی و راه‌های پیشگیری و درمان این سرطان مهلک روانی و معنوی به تفصیل آورده شده است.

کلیدواژه‌ها: بت، بت‌پرستی، بت‌شناسی، بت‌شکنی، سرطان روانی، سرطان معنوی، اندازه‌گیری.

کتابنامه

قرآن کریم. ۱۳۸۸٫ ترجمه ناصر مکارم شیرازی. مرکز طبع و نشر قرآن کریم.

ابن عربی، محی‌الدین. ۲۰۰۶٫ تفسیر القرآن الکریم. بیروت. دارالکتب العلمیه.

شایگان، داریوش. ۱۹۹۷. آیین هند و عرفان اسلامی. ترجمه جمشید ارجمند ۱۳۷۸. تهران. فروزان روز. چاپ سوم.

غباری‌بناب، باقر؛ نصرتی، فاطمه. ۱۳۹۳٫ «تحلیل روان‌شناختی از بت، بت‌پرستی و شکستن بت‌ها در قرآن‌». مقاله برگزیده در همایش سلامت در پرتو قرآن. دانشگاه تهران. دانشکده روان‌شناسی و علوم تربیتی.

غباری‌بناب، باقر؛ نصرتی، فاطمه. ۱۳۹۵. بت‌پرستی به‌عنوان سرطان روانی‌‌ـ‌معنوی و پیشنهادهای درمانی آن در گسترۀ الگوی اسلامی‌ ‌ایرانی‌. انتظارات الگوی اسلامی ایرانی پیشرفت.

طب‍اطبایی، سید م‍ح‍م‍دح‍س‍ی‍ن. (بی‌تا). ترجمۀ ت‍ف‍س‍ی‍رال‍م‍ی‍زان. ترجمۀ سید م‍ح‍م‍دب‍اق‍ر م‍وس‍وی‌ه‍م‍دان‍ی(۱۳۸۲).قم. دفتر انتشارات اسلامی.

مجلسی، محمدباقر. ۱۳۶۳٫ بحارالانوار: الجامعه الخبار الائمه الاطهار. لبنان. ج۶۸٫ مؤسسۀ الوفاء.

منصور، محمود؛ دادستان، پریرخ. ۱۳۷۹٫ دیدگاه پیاژه در گسترۀ تحول روانی. تهران. مؤسسۀ انتشارات بعثت.

Bowlby, J. 1969. Attachment and loss. London, Hogarth p. Institute of psycho- Analysis.

Cassidy, J., & Shaver, P. R. (Eds.). 2008. Handbook of attachment: Theory, research, and clinical applications. New York: Guilford Press.

Edinger, E. F. 1986. “The Bible and the psyche: individuation symbolism in the old testament studies in Jungian“. Psychology. 24. Inner City Books.

Granqvist, P. 2002. “Attachment and religiosity in adolescence: Cross-sectional and longitudinal evaluations“. Personality and Social Psychology Bulleti. 28. P 260-270.

Jung, C.T. 1989. Memories, dreams, reflections (Trans, Ricjards Wilson). New York Vintage.

Kirkpatrick, L. A. 2005. Attachment evolution and the psychology of religion. New York, NY: The Guilford Press.

Lundin, R. W. 2015. Alfred Adler’s basic concepts and impairments. Published by Routledge.

Miller, P. D. 2004. The God you have: Politics and the first commandment. Minneapolis: Fortress Press.

Neuman, Eric. 1949. The origin and history of consciousness princetion. N. J. Preneston, University of Preneston.

Ramachandra, V. 1996. Gods that fail: Modern idolatry and Christian mission. Downers Grove IL: InterVarsity Press.

Young, J. E., & Klosko, J. S. 1994. Reinventing your life. New York: Published by Penguin Group.