عبدالحمید معرفی محمدی

عضو هیئت علمی دانشکده اقتصاد دانشگاه اصفهان، ایران، اصفهان

mohammadi@ase.ui.ac.ir

چکیده

در این مقاله به چگونگی به‌کارگیری نظریه اعتباریات علامه طباطبائی در حل یکی از مسائل علم اقتصاد یعنی رابطه بین اخلاق و اقتصاد می‌پردازیم. پیوند بین اخلاق و اقتصاد در سنت ارتدوکس مکتب نئوکلاسیکی اقتصاد، همواره چالش‌انگیز بوده است. در این سنت تلاش شده است تا این پیوند در قالب مفاهیم مطلوبیت و ترجیحات یا در چارچوب اقتصاد رفاه برقرار شود؛ ولی همان‎طور که نشان داده‌ایم، به دلیل مسائلی چون ابهام ذاتی معنای مطلوبیت، تناقض در به‎کارگیری مفهوم مطلوبیت و در نهایت تضاد خودگرایی و مطلوبیت‎گرایی در چارچوب روش‌شناسی فردگرایانه اقتصاد نئوکلاسیک، این پیوند به سرانجام مطلوب نمی‌رسد؛ بلکه عملاً اقتصاد رفاه دچار تناقض می‌شود و نمی‌تواند از تجمیع انتخاب‌های فردی به انتخابی اجتماعی برسد. ایجاد ارتباط بین اخلاق و اقتصاد، مستلزم ایجاد ارتباطی معقول بین ارزش‎های اخلاقی و اقتصادی است. به دلایل گفته‌شده، در رویکرد سوبژکتیویستی و فردگرایانه مکتب نئوکلاسیک این ارتباط ناممکن می‌شود. خواهیم دید که با تغییر رویکرد و استفاده از مفهوم اعتباریات علامه، می‌توان راه‌حلی برای این مسئله ارائه داد؛ به این معنا که اگر مطلوبیت به مثابه یک اعتبار اجتماعی وضع شود، به دلیل ماهیت بین‎الاذهانی اعتباریات، مطلوبیت از عینیت و اطلاق کافی برای برقرای پیوند بین ارزش‎های اخلاقی و اقتصادی برخوردار خواهد بود و لذا امکان ایجاد پیوندی معقول بین اخلاق و اقتصاد فراهم می‌آید. این رویکرد می‌تواند به عنوان آغازی بر یک روش‌شناسی در اقتصاد اسلامی بر مبنای نظریات علامه نیز مد نظر باشد.

کلیدواژگان: اقتصاد نئوکلاسیک، اعتباریات، اخلاق، علامه طباطبائی، مطلوبیت.

منابع

1. پارسانیا، حمید و همکاران (۱۳۹۳). دلالت‌های نظریه اعتباریات برای تحول در علوم انسانی، فصلنامه اسلام و مطالعات اجتماعی. ۲(۱). دوره ۲، شماره ۱ (پیاپی ۵)، تابستان ۱۳۹۳، صفحه ۲۳-۴۸٫
2. زاهدی وفا، محمدهادی و همکاران (بی‌تا). نقد ابتنای اقتصاد اسلامی بر مطلوبیت‌گرایی دوساحته، درآمدی بر تکلیف‎گرایی دینی دوره ۹، شماره ۱۷، پاییز و زمستان ۱۳۹۵، صفحه ۵۹-۸۴٫
3. دباغ، سروش، و دباغ، حسین (۱۳۸۸). اعتبار و حقیقت در اخلاق؛ افتراق و اشتراک اخلاق طباطبائی و اخلاق ویتگنشتاین متقدم، نامه حکمت. ۷(۲). دوره ۷، شماره ۲، پاییز و زمستان ۱۳۸۸، صفحه ۱۷۵-۱۹۲ .
4. ساموئلز، وارن و همکاران (۱۳۹۱). تاریخ اندیشه اقتصادی. ترجمه محمدحسین وقار. تهران: نشر مرکز.
5. سروش، عبدالکریم (۱۳۵۸). دانش و ارزش. تهران: انتشارات یاران.
6. طباطبائی، سیدمحمدحسین (۱۳۳۲). اصول فلسفه و روش رئالیسم، مقدمه و پاورقی: مرتضی مطهری. تهران: افست.
7. طباطبائی، سیدمحمدحسین (۱۳۷۹). اصول فلسفه و روش رئالیسم. مقدمه و پاورقی: مرتضی مطهری. تهران: صدرا.
8. طباطبائی، سیدمحمدحسین (۱۳۸۵). اصول فلسفه و روش و رئالیسم. جلد ‎ تهران: انتشارات صدرا.
9. طباطبائی، سیدمحمدحسین (۱۳۴۶). المیزان. جلد ‎ قم: دارالعلم.
10. طباطبائی، سیدمحمدحسین (۱۳۶۳). المیزان فی تفسیر القرآن. جلد ‎ ترجمه سیدمحمدباقر موسوی. تهران: کانون انتشارات محمدی.
11. طباطبائی، سیدمحمدحسین (۱۳۷۴). المیزان فی تفسیر القرآن. جلد ‎ ترجمه سیدمحمدباقر موسوی همدانی. قم: دفتر انتشارات اسلامی. چاپ پنجم.
12. طباطبائی، سیدمحمدحسین (۱۳۷۵). المیزان فی تفسیر القرآن. جلد ‎ ترجمه سیدمحمدباقر موسوی. قم: دارالعلم.
13. طباطبائی، سیدمحمدحسین (۱۳۶۲). رسائل سبعه. قم: بنیاد علمی و فکری علامه، ۱۳۶۲٫
14. Hinman, Lawrence (2000) .Ethics: A Pluralistic Approach to Moral Theory. Cengage Learning US.
15. Feldman, (2008) .welfare economics,in The New Palgrave Dictionary of Economics. Second Edition. Eds. Steven N. Durlauf and Lawrence E. Blume. Palgrave Macmillan.
16. John Stuart (1861). Utilitarianism, In: The Collected Works of John Stuart Mill. University of Toronto Press.
17. lee, S. H. (2006). Essentials of Unification Thought: The Headwing Thought. Tokyo: Unification Thought Institute.
18. Moore, G. E. (1903). Principia Ethica. Cambridge: Cambridge University Press.
19. Orsi, Francesco. (2008). The Dualism of the Practical Reason: Some Interpretations and Responses, Etica & Politica / Ethics & Politics. X (2): 19-41.
20. Riley, Jonathan. (2008). Utilitarianism and Economic Theory , The New Palgrave Dictionary of Economics. Second Edition. Eds. Steven N. Durlauf and Lawrence E. Blume. Palgrave Macmillan.
21. Robbins, L. (1932). An Essay on the Nature and Significance of Economic Science. London: Macmillan.
22. Rawls, John (1993). Political Liberalism. New York: Columbia University Press.
23. Samuelson, Paul A. (1938). The Empirical Implications of Utility Analysis, Econometrica. 6-4: 344-356.
24. Sen, Amartya, and Williams, Bernard (ed.)(1982). Utilitarianism and Beyond. Cambridge: Cambridge University Press.
25. Sidgwick, Henry (1874) [1901]. The Methods of Ethics. 6th edition. London: Macmillan.
26. Sidgwick, Henry (1886) [1892]. Outlines of the History of Ethics. 3rd edition. London: Macmillan.