اصول و معیارهای اعتبارشناختی فهم علمی از متون اسلامی در علوم انسانی
مسعود نورعلیزاده میانجی
دانشآموخته سطح عالی حوزه و دکتری روانشناسی، مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی(ره)، قم، ایران
Mnoor57@gmail.com
احد فرامرز قراملکی
(استاد دانشگاه تهران)
عباس پسندیده
(دانشیار دانشگاه قرآن و حدیث)
حسین خنیفر
(استاد دانشگاه تهران)
چکیده
این پژوهش با هدف بررسی اصول و مبانی اعتبارشناسی معرفتی و به دست دادن معیارهای اعتبارسنجی فهم علمی از متون اسلامی در علوم انسانی انجام شد. پژوهش کنونی با بهکارگیری روش تحقیق توصیفیتحلیلی درصدد پاسخ به اینگونه پرسشهاست که: یافتههای «روش فهم علمی از متون اسلامی» چگونه میتوانند ما را به کشف حقیقت و معرفت علمی برسانند و از اعتبار لازم برخوردار باشند؟ با مبنا قرار دادن «مؤلفمحوری از دریچه فهم روشمند متون» و حفظ اصالت یافتههای تفهمی با اتخاذ رویکرد «نگاه از درون متن به بیرون» و با عبور از حصرگرایی اعتبارشناختی روشهای تجربی و ارزیابی روند درست بهکارگیری روش فهم و اجتهاد میتوان میزان فهم صحیح و روشمند از متون اسلامی را سنجید. این هدف با لحاظ «معیارهای اعتبارسنجی فهم صحیح از متون اسلامی» تحقق مییابد که عبارتاند از: ۱. انطباق با قواعد فهم زبانشناختی؛ ۲. انطباق با قواعد فهم معناشناختی؛ ۳. سازوارگی درونی و تعارض نداشتن با مبانی اسلامی؛ ۴. هماهنگی و تطابق با عقل برهانی؛ و ۵. هماهنگ با واقعیتهای انسانی و متعارض نبودن با یافتههای قطعی علوم.
کلیدواژگان: اعتبارشناسی، فهم علمی، متون اسلامی، علوم انسانی، معیارهای اعتبار، اعتبارسنجی.
منابع
ابن أبیجمهور، محمد بن زینالدین (۱۴۰۵). عوالی اللئالی العزیزیه فی الأحادیث الدینیه. تصحیح: مجتبی عراقی. قم: دار سید الشهداء للنشر.
بابایی، علیاکبر و همکاران (۱۳۸۸). روششناسی تفسیر قرآن. قم: پژوهشگاه حوزه و دانشگاه. تهران: سمت.
باربور، ایان (۱۳۶۲). علم و دین. ترجمه: بهاءالدین خرمشاهی. تهران: مرکز نشر دانشگاهی.
برقی، احمد بن محمد بن خالد (۱۳۷۱). المحاسن. تصحیح: جلالالدین محدث. قم: دار الکتب الاسلامیه.
بوکای، موریس (۱۳۶۸). مقایسهای میان تورات، انجیل، قرآن و علم. ترجمه: ذبیحالله دبیر. تهران: دفتر نشر فرهنگ اسلامی.
پریمی، علی (۱۳۸۳). «هرمنوتیک و تأثیر آن بر فهم متون دینی». روششناسی علوم انسانی، ش۳۹، ۱۰۱-۶۷٫
حر عاملى، محمدبنحسن (۱۴۰۹). وسائل الشیعه. قم: مؤسسه آل البیت علیهم السلام.
حسنی، سید حمیدرضا، و علیپور، مهدی (۱۳۸۷). «اجتهاد به مثابه فرایند کشف و تولید علوم انسانی اسلامی»، مجموعه مقالات کنگره ملی علوم انسانی ۱۳۸۵. به اهتمام: مظفر نامدار. تهران، پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.
حیدریفر، مجید (۱۳۹۱). مهندسی فهم و تفسیر قرآن: پژوهشی نو در روششناسی تفسیر ترتیبی و موضوعی قرآن کریم. قم: مؤسسه بوستان کتاب.
خمینی، سید روحالله (۱۳۷۲). آداب الصلوه. تهران: مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی(ره).
خویی، ابوالقاسم (۱۳۶۶). البیان فی تفسیر القرآن. تهران: کعبه. بیروت: دار الزهراء.
رجبی، محمود (۱۳۸۳). روش تفسیر قرآن. قم: پژوهشگاه حوزه و دانشگاه.
ساشادینا، عبدالعزیز (۱۳۹۳). روششناسی مطالعات اسلامی در غرب: گفتارهایی از عبدالعزیز ساشادینا. تدوین و نگارش: یاسر عسگری و رسول نورزی فیروز. قم: پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی.
سایر، آندرو (۱۳۸۵). روش در علوم اجتماعی: رویکردی رئالیستی. ترجمه: عماد افروغ. تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.
سعیدی روشن، محمدباقر (۱۳۸۳). تحلیل زبان قرآن و روششناسی فهم آن. قم: پژوهشگاه حوزه و دانشگاه. تهران: پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی.
سعیدی روشن، محمدباقر (۱۳۸۹). زبان قرآن و مسائل آن. قم: پژوهشگاه حوزه و دانشگاه. تهران: سمت.
شریف الرضی، محمد بن حسین (۱۴۱۴). نهج البلاغه. تصحیح: صبحی صالح. قم: هجرت.
طباطبایی، سید محمدحسین (۱۴۱۷). المیزان فی تفسیر القرآن. قم: دفتر انتشارات اسلامی.
طیبحسینی، سید محمود (۱۳۸۹). چندمعنایی در قرآن کریم. قم: پژوهشگاه حوزه و دانشگاه.
علیپور، مهدی، و حسنی، سید حمیدرضا (۱۳۹۰). پارادایم اجتهادی دانش دینی. قم: پژوهشگاه حوزه و دانشگاه.
فرامرز قراملکی، احد (۱۳۸۸). روششناسی مطالعات دینی. مشهد: دانشگاه علوم اسلامی رضوی.
کریمی، مصطفی (۱۳۸۵). قرآن و قلمروشناسی دین. قم: مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی (ره).
کلینی، محمد بن یعقوب (۱۳۶۵). الکافی. تهران: دار الکتب الاسلامیه.
گلشنی، مهدی (۱۳۹۰). تحلیلی از دیدگاههای فلسفی فیزیکدانان معاصر. تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.
لسانی فشارکی، محمدعلی (۱۳۹۳). درسنامه روش تحقیق موضوعی قرآن کریم. قم: فلاح.
لیتل، دانیل (۱۳۸۱). تبیین در علوم اجتماعی: درآمدی بر فلسفه علمالاجتماع. ترجمه: عبدالکریم سروش. تهران: مؤسسه فرهنگی صراط.
مازندرانی، محمد صالح بن احمد (۱۳۸۲). شرح الکافی: الأصول والروضه. تعلیق و تحقیق: ابوالحسن شعرانی. تهران: المکتبه الاسلامیه.
مسعودی، عبدالهادی (۱۳۸۷). روش فهم حدیث. تهران: سمت و دانشکده علوم حدیث.
مطهری، مرتضی (۱۳۷۰). مجموعه آثار. تهران: صدرا.
معرفت، محمدهادی (۱۳۷۷). التفسیر والمفسرون فی ثوبه القشیب. مشهد: دانشگاه علوم اسلامی رضوی.
نصیری، منصور (۱۳۸۸). تبیین در علم و الهیات. پایاننامه دکتری فلسفه دین، قم: مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی (ره).
النیشابوری، مسلم بن حجاج. (۲۰۰۰). صحیح مسلم. بیروت: دار احیاء التراث.
هلالى، سلیم بن قیس (۱۴۰۵). کتاب سلیم بن قیس الهلالی. تصحیح: محمد انصارى، قم: الهادی.
Gadamer, Hans-George (1994). Truth and Method. Translation by Joel Weinsheimer and Donald G. Marshall. New York: The Continuum Company.
Ricoeur, Paul (1990). Hermeneutics and the Human Sciences. Trans by John Thompson, New York: Cambridge University Press.
Wagner, D. G. (1994). The Growth of Theories. In Group Processes, Sociological Analysis. Foschi, M. & E. J. Lawler (eds.). USA: Nelson-Hall.