حسن انصاری^[۱]

مسعود جان‌بزرگی^[۲]

[۱]. دانشجوی دکترای روان‌شناسی. پژوهشگاه حوزه و دانشگاه. قم. ایران.

[۲]. دانشیار گروه روان‌شناسی پژوهشگاه حوزه و دانشگاه. قم. ایران.

چکیده

هدف پژوهش حاضر معرفی الگوی درمانی شناختی‌ـ‌رفتاری اختلال وسواس‌ـ‌بی‌اختیاری مبتنی‌بر پیش‌فرض‌های مذهبی اصلاح خداپنداره (بررسی، تحلیل و اصلاح خداپنداره فرد مانند خدای سریع‌العقاب، غضب‌کننده، طردکننده، رهاکننده در خطرات و…)، خودپنداره (به‌عنوان مقدمه و زمینه مهم اصلاح خداپنداره) و آخرت‌پنداره (اصلاح ارتباط بین فکرهای مزاحم وسواسی با احساس گناه و عذاب اخروی) و بررسی اثربخشی آن در کاهش علائم اختلال وسواس‌ـ‌بی‌اختیاری است.

در یک طرح تک‌موردی آزمایشی، فرایند درمان بر روی دوآزمودنی (مرد) انجام شد. آزمودنی‌ها با مقیاس وسواس‌ـ‌بی‌اختیاری یل‌براون‌ به‌عنوان متغیر وابسته، در مرحله پیش از درمان (خط پایه)، جلسه دهم، جلسه آخر (جلسه بیستم) و سه‌ماه پس از درمان (پیگیری) سنجیده شدند؛ علاوه‌برآن، میزان افسردگی، اضطراب و استرس آنها با آزمون DASS در ابتدا و انتهای درمان و مرحله پیگیری ارزیابی شد.

در مقیاس یل‌براون نمره آزمودنی اول از ۲۷ در مرحله‌ پیش از مداخله درمانی به ۶ در مرحله پس از مداخله و آزمودنی دوم از ۱۸ به صفر کاهش یافت. همچنین، میزان افسردگی، اضطراب و استرس در هر دو از متوسط تا شدید به سطح عادی کاهش نشان داد. در مرحله پیگیری، میزان وسواس و همچنین، میزان افسردگی، اضطراب و استرس افزایش پیدا نکرد.

رویکرد درمان شناختی‌ـ‌رفتاری وسواس مبتنی‌بر پیش‌فرض‌های مذهبی خداپنداره، خودپنداره و آخرت‌پنداره در کاهش علائم اختلال وسواس‌ـ‌بی‌اختیاری مؤثر است.

کلیدواژه‌ها: اختلال وسواس‌ـ‌بی‌اختیاری، درمان شناختی رفتاری مذهبی، خداپنداره، خودپنداره، آخرت‌پنداره.

کتابنامه

آبرامویتز، جاناتان. د. ۱۳۹۲٫ چیرگی بر اختلال وسواسی‌ـ‌اجباری در۱۰گام. ترجمه فاطمه قدیری. انتشارات ارجمند.

آردن، جان؛ دالکورسو، دانیل. ۱۳۹۴٫ کتاب کار درمان وسواس. ترجمه مسعودجان بزرگی؛ مژگان آگاه­هریس. انتشارات ارجمند.

آکوچکیان، شهلا؛ جمشیدیان، زهرا؛ مراثی، محمدرضا؛ الماسی، آسیه و داورپناه جزی، امیرحسین. ۱۳۸۹٫ تاثیر رواندرمانی مذهبی بر علائم  وسواس و علائم همبودی در بیماران وسواسی با محتوای مذهبی. مجله دانشکده پزشکی اصفهان، شماره ۱۱۴، ص۸۱۱-۸۰۱ .

آمدی، عبدالواحد­ بن محمد(۱۳۶۶). تصنیف غررالحکم و دررالکلم. قم، انتشارات دفتر تبلیغات.

انجمن روانپزشکی امریکا. ۱۳۹۳٫ راهنمای تشخیصی و آماری اختلالات روانی. ترجمه یحیی سیدمحمدی. تهران. نشر روان.

بیان‌زاده، سیداکبر، بوالهری جعفر، دادفر محبوبه، کریمی کیسمی عیسی (۱۳۸۳).  بررسی اثربخشی درمان شناختی- رفتاری مذهبی فرهنگی در بهبود مبتلایان به اختلال وسواسی بی­اختیاری، مجله دانشگاه علوم پزشکی ایران، سال یازدهم، شماره۴۴، ص۹۲۴-۹۱۳٫

جان‌بزرگی، مسعود؛ غروی راد، سیدمحمد. ۱۳۹۴٫ نظریه‌های نوین روان‌درمانگری و مشاوره: اصول، فنون و مطابقت‌های فرهنگی. بی‌جا. انتشارات سمت و پژوهشگاه حوزه و دانشگاه.

جان‌بزرگی، مسعود و سپیده راجزی اصفهانی، ۱۳۹۰، «گروه‌درمانی چند بعدی اختلال وسواسی- اجباری»، روان‌پزشکی و روان‌شناسی بالینی ایران، سال هفدهم، ش ۴، ص ۲۸۹-۲۹۶٫

راجزی اصفهانی، سپیده؛ متقی­پور، یاسمن؛ کامکاری، کامبیز؛ ظهیرالدین، علیرضا؛ جان بزرگی، مسعود(۱۳۹۰). ﭘﺎﯾﺎﯾﯽ و رواﯾﯽ ﻧﺴﺨﻪ ﻓﺎرﺳﯽ ﻣﻘﯿﺎس وﺳﻮاﺳﯽ- اﺟﺒﺎری ﯾﯿﻞ- ﺑﺮاون، مجله روانپزشکی و روانشناسی بالینی ایران، سال هفدهم، ش ۴، ص ۳۰۳-۲۹۷٫

رمضانی فرانی، عباس؛ دادفر، محبوبه. ۱۳۸۴٫ «معرفی یک مداخله شناختی‌ـ‌رفتاری دینی در درمان اختلال وسواس». نقد و نظر. شماره ۳۷ و ۳۸٫ ص ۳۴۸-۳۳۸٫

سادوک، ویرجینیا؛ سادوک، بنجامین. ۱۳۹۳٫ خلاصه روانپزشکی. ترجمه فرزین رضاعی. تهران. انتشارات ارجمند.

حدادی کوهسار، علی اکبر؛ غباری ‌بناب، باقر. ۱۳۹۱٫ «رابطه تصور فرد از خدا با رفتارهای وسواسی در دانشجویان». مجله علوم رفتاری، دوره ۶٫ شماره ۱٫ ص ۱۶-۱۱٫

فتحی آشتیانی، علی(۱۳۸۸). آزمون­های روان شناختی: ارزشیابی شخصیت و سلامت روان. انتشارات بعثت، چ۳٫

میکائیلی، نیلوفر؛ کلهرنیا گلکار، مهدی؛ رجبی، سعید. ۱۳۹۰٫٫  نقش مذهب در کاهش وسواس، مطالعات اسلام و روان شناسی، شماره ۸، ، ص۴۸-۲۷٫

ناروئی نصرتی، رحیم و محمود منصور، ۱۳۸۸، «طرح خودیابی اسلامی و درمان وسواس (آلودگی و طهارت و نجاست»، روان‌شناسی و دین، ش ۵، ص ۱۴۵-۱۷۰٫

ویل، دیوید؛ ویلسون، راب. ۱۳۸۵٫ وسواس و درمان آن. ترجمه سیاوش جمالفر. تهران. انتشارات ارسباران.

ویلهلم، سابین؛ استکتی، گایل. ۱۳۹۲٫ شناخت درمانی وسواس فکری عملی. ترجمه نگار اصغری پور و همکاران. بی‌جا. سایه سخن.

هایمن و پدریک. ۱۳۹۲٫ رهایی از وسواس. ترجمه حبیب الله قاسم زاده. بی‌جا. انتشارات ارجمند.

یوسفی، رحیم؛ مظاهری، محمدعلی؛ ادهمیان، الهام .۱۳۸۷٫ احساس کهتری در بیماران مبتلا به هراس اجتماعی و وسواس – بی­اختیاری. روانشناسی تحولی (روانشناسان ایرانی)، دوره ۵, ش ۱۷، ص ۶۸-۶۳٫

Abramowitz , Jonathan S.(2001).Treatment of scrupulous obsessions and compulsions using exposure and response prevention: A case report. Cognitive and Behavioral Practice. 8(1):79-85.

Agorastos A, Metscher T, Huber, CG, Jelinek L, Vitzthum F, Muhtz C, Kellner M, Moritz S. 2012. “Religiosity, magical ideation, and paranormal beliefs in anxiety disorders and obsessive-compulsive disorder: a cross-sectional study”. Journal of Nervous and Mental Disease.200(10): P 876-884. doi: 10.1097/NMD.0b013e31826b6e92.

Grant , Jon E (2014). Obsessive–Compulsive Disorder. The new england journal of medicine, 646-653.

Huppert, J.D, & Siev, J, 2010, Treating Scrupulosity in Religiou Individuals Using Cognitive-Behavioral Therapy, Cognitive and Behavioral Practice, v. 17, p. 382-392

Lawrence, R. T . 1997. “Measuring the Image of God: The God image inventory and the God image scales”. Journal of Psychology and Theology. 25(2): P 214-226.

Leslie J. Francis, Harry M, Gibson & Mandy Robbins. 2001. “God images and self-worth among adolescents in Scotland“. Mental Health, Religion & Culture. Volume4,Issue 2. P 103-108.

Olatunji. Bunmi O, Jonathan S. Abramowitz, Nathan L. Williams, Kevin M. Connolly, Jeffrey M. Lohr. 2007. “Scrupulosity and obsessive-compulsive symptoms: Confirmatory factor analysis and validity of the Penn Inventory of Scrupulosity”. Journal of Anxiety Disorders 21 . P 771–۷۸۷٫

Pargament, Kenneth. 2007. Spiritually Integrated Psychotherapy, Understanding and addressing the sacred. New York: Guilford.

Ryan, juanita R. 2008. Seeing God in New Ways: Recovery from Distorted Images of God. The National Association for Christian Recovery.

Schaap-Jonker Hanneke and Elisabeth Eurelings-Bontekoe; Piet J. Verhagen; Hetty Zock.. 2002. “Image of God and personality pathology: An exploratory study among psychiatric patients”. Mental Health, Religion & Culture, 5 ,1. p: 55-71

Shapiro L J, Stewart ES. 2011. “Pathological guilt: a persistent yet overlooked treatment factor in obsessive-compulsive disorder”, Ann Clin Psychiatry. Feb; 23(1): P 63-70.