مهدی حمزه ­نژاد

استادیار، دانشکدۀ معماری و شهرسازی، دانشگاه علم و صنعت، تهران.

hamzenejad@iust.ac.ir

مرضیه اصلانی

دانشجوی دکتری معماری، دانشکدۀ معماری و شهرسازی، دانشگاه علم و صنعت، تهران (نویسنده‌ی مسئول).

ma-aslani@arch.iust.ac.ir

چکیده

نظام جمهوری اسلامی مانند سایر نظام­های سیاسی در تلاش برای یافتن الگویی مناسب برای محیط است تا از طریق آن تحقق مقاصد سیاسی خود را امکان­پذیر ­سازد. از آنجا که مقاصد سیاسی هر نظام متأثر از بینش آن دربارۀ اصالت فرد یا اجتماع است؛ نقش این موضوع در الگوی محیطی مناسب برای جمهوری اسلامی نیازمند تعمق و بررسی است. به این منظور این پژوهش به دنبال پاسخ به این پرسش است که آزادی و کنترل محیط در جمهوری اسلامی متأثر از چه عواملی است و باید از چه الگویی تبعیت ­کند؟ لذا این پژوهش با هدف بررسی مفاهیم اصالت فردی و اجتماعی در نظام جمهوری اسلامی و معرفی الگوی محیطی مناسب برای تحقق مقاصد آن به انجام رسیده است. روش این پژوهش مطالعۀ تطبیقی است که با ابزار استدلال منطقی به بررسی انواع نظام­های حاکمیتی و حالت­های گوناگون محیط در آن پرداخته است و دست آخر به معرفی الگوی محیطی مناسب برای نظام جمهوری اسلامی پرداخته است. در گام اول، به بررسی انواع محیط در نظام­های لیبرال و سوسیال بر اساس نحوۀ اصالت­بخشی آنها به فرد یا اجتماع پرداخته شده است. در گام دوم، اصالت فرد یا اجتماع در اندیشۀ جمهوری اسلامی مورد بررسی قرار گرفته و نقش این باور در پیدایش محیط معرفی شده است. در گام سوم، محیط­های چندسرشتی به عنوان الگویی کارآمد برای بیان ویژگی­های محیط آزاد مطالعه شده در جمهوری اسلامی معرفی شده­اند.

در بررسی­های انجام شده محیط در جمهوری اسلامی، متأثر از باورهای دینی از آزادی­های فردی و ضرورت­های اجتماعی پیروی می­کند که در بستر فرهنگ تحقق پیدا خواهد کرد؛ در نتیجه، مقاصد نظام جمهوری اسلامی در تحولات محیطی از طریق بستر فرهنگی جامعۀ دینی محقق خواهد شد. از این رو دیدگاه­های محیطی -که بیانگر ایجاد خصلت­هایی چندسرشتی در محیط هستند- برای نظریه­پردازی در زمینۀ کیفیت پیدایش و تحولات محیط در جمهوری اسلامی الگو قرار داده شد. در نهایت این نتیجه به دست آمد که محیط­ آزاد مطالعه شده الگوی محیطی مناسب برای تحقق هر دو نوع اصالت­های فردی و اجتماعی در جمهوری اسلامی است که از طریق منطقه­بندی­های هویتی در محیط و بر اساس فرهنگ و الگوهای معماری اصیل هر منطقه محقق می­شود. در این حالت محیط آزاد مطالعه شده همزمان پاسخگوی ضرورت­های حاکمیت، سلیقه و خواست فردی مردم و شرایط زمانی و مکانی محیط است.

 واژه‏ های کلیدی:

محیط، نظام جمهوری اسلامی، اصالت فردی، اصالت اجتماعی، آزادی.

منابع

1. افتخاری، اصغر. ۱۳۸۳٫ ارزش و روش در حکومت اسلامی. مطالعات معرفتی در دانشگاه اسلامی (۲۱-۲۲): ۷۳-۱۳۴٫
2. بانی‌مسعود، امیر. ۱۳۸۸٫ معماری معاصر ایران. تهران: هنر معماری قرن.
3. پاکزاد، جهانشاه. ۱۳۹۰٫ تاریخ شهر و شهرنشینی در ایران از آغاز تا دورۀ قاجار. تهران: آرمانشهر.
4. تقوایی، مسعود، و زهتاب سروری. ۱۳۸۴٫ اثر لیبرالیسم بر فضای شهری. اطلاعات سیاسی- اقتصادی (۲۱۷-۲۱۸): ۱۵۶-۱۶۳٫
5. حائری مازندرانی، محمدرضا. ۱۳۸۸٫ نقش فضا در معماری ایران. تهران: دفتر پژوهش­های فرهنگی.
6. حبیبی، محسن. ۱۳۹۰٫ از شار تا شهر (تحلیل تاریخی از مفهوم شهر و سیمای کالبدی آن، تفکر و تأثر). تهران. انتشارات دانشگاه تهران.
7. خسروپناه، عبدالحسین. ۱۳۹۴٫ روش­شناسی علوم اجتماعی. تهران: مؤسسۀ پژوهشی حکمت و فلسفۀ ایران.
8. خسروی، حسن، محمود فلاح، و وحید دهنوی. ۱۳۹۵٫ جمهوریت و اسلامیت در گفتمان حقوق اساسی ایران با تأکید بر اندیشه امام خمینی^(ره). پاسداری فرهنگی انقلاب اسلامی ۶ (۱۳): ۱۲۹-۱۶۲٫
9. سوزنچی، حسین. ۱۳۸۵٫ اصالت فرد، جامعه یا هر دو، تحلیلی بر آرای استاد مطهری و استاد مصباح یزدی. قبسات (۴۲): ۴۱-۶۰٫
10. شریعتی، علی. ۱۳۸۴٫ تاریخ تمدن ۲٫ تهران: قلم.
11. صفایی‌پور، مسعود، و مهیار سجادیان. ۱۳۹۵٫ جستاری بر برنامه­ریزی فضایی و نظام شهرسازی مبتنی بر ایدئولوژی سوسیالیسم. جغرافیا و برنامه‌ریزی شهری (۳۱): ۲۲۳-۲۶۶٫
12. طاهایی، سید جواد. ۱۳۸۴٫ دربارۀ نظریه آزادی انقلاب اسلامی. تهران: مؤسسۀ تنظیم و نشر آثار امام خمینی^(س).
13. عسگری، نسیم. ۱۳۹۳٫ نگاهی به معماری ایرانی در گذرگاه تاریخ: از آغاز تا دورۀ قاجار. تهران: مارلیک.
14. کرییر، لئون. ۱۳۸۹٫ معماری، اختیار یا سرنوشت. ترجمه‌ی گروه مترجمان، زیر نظر مهرداد قیومی بیدهندی. تهران: روزنه.
15. کلانتر مهرجردی، علیرضا. ۱۳۸۸٫ جریان­شناسی لیبرالیسم در ایران: انقلاب مشروطه تا انقلاب اسلامی. تهران: وزارت علوم تحقیقات و فناوری.
16. مصباح یزدی، محمدتقی. ۱۳۶۸٫ جامعه و تاریخ از دیدگاه قرآن. تهران: سازمان تبلیغات اسلامی.
17. مطهری، مرتضی. ۱۳۸۹٫ عدل الهی. تهران: صدرا.
18. _____________. ۱۳۹۰٫ ده گفتار. تهران: صدرا.

References

1. Asgari, Nasim. 2014. A Look at Iranian Architecture in The Passage of History: From The Beginning to The Qajar Era. Tehran: Marlic.
2. Bani Masood, Amir. 2007. Contemporary Iranian Architecture. Tehran: The Architectural Art of the Century.
3. Eftekhari, Asghar. 2004. Value and Method in Islamic Governance. Epistemological Studies in Islamic University (21-22): 73- 134.
4. Haeri Mazandarani, MohammadReza. 2009. The Role of Space in Iranian Architecture. Tehran: Iran Cultural Studies.
5. Habibi, Mohsen. 2011. From the City to the City (Historical Analysis of the Concept of the City and Its Physical Appearance, Thinking and Impact). Tehran: University of Tehran Press.
6. Kalantar Mehrjerdi, Alireza. 2009. The Stream of Liberalism in Iran: The Constitutional Revolution to The Islamic Revolution. Tehran: Ministry of Science, Research and Technology.
7. Khosravi, Hassan, Mahmood Fallah, and Vahid Dehnavi. 2016. Republic and Islam in the Discourse of Iranian Constitutional Rights with Emphasis on the Thought of Imam Khomeini. Cultural Protection of the Islamic Revolution (13): 129-162.
8. Khosropanah, Abdolhossein. 2015. Social Science Methodology. Tehran: Iranian Institute of Wisdom and Philosophy Research Institute.
9. Krier, Leon. 2010. Architecture, Authority or Destiny. Translated by A group of Translators under the Supervision of Mehrdad Qayyumi Bidhendi. Tehran: Rozane.
10. Mesbah Yazdi, Mohammad Taghi. 1989. Society and History from The Perspective of the Qur’an. Tehran: Islamic Development Organization.
11. Motahari, Morteza. 2010. Justice of God. Tehran: Sadra.
12. ۲۰۱۱٫ Ten Speeches. Tehran: Sadra.
13. Pakzad, Jahanshah. 2011. History of the City and Urbanization in Iran from the Beginning to the Qajar Era. Tehran: Armanshahr.
14. Safaee pour, Masuod, and Mahyar Sajadian. 2016. A Study of Spatial Planning and Urban Planning based on the Ideology of Socialism. Geography and Urban Planning (31): 223-266.
15. Shariati, Ali. 2005. History of Civilization 2. Tehran: Qalam.
16. Soozanchi, Hossein. 2006. The Originality of the Individual, Society or Both, an Analysis of the Views of Professor Motahhari and Professor Mesbah Yazdi. Ghabasat (42): 41-60.
17. Taghvaee, Masood, and Zahtab Sarvari. 2005. The Effect of Liberalism on Urban Space. Political-Economic Information (217-218): 156-163.
18. Tahaye, Seyyed Javad. 2005. About the Theory of Freedom of the Islamic Revolution. Tehran: Imam Khomeini Publishing House.