یازدهمین نشست از سلسله نشست¬های ایده‌پردازی و نوآوری در علوم انسانی اسلامی (نشان) با عنوان «هندسه رئالیستی خانواده اسلامی (مبانی، مدل‌ها و کاربردها)» و با حضور حجت الاسلام دکتر بهجت‌پور و حجت الاسلام دکتر حسامی (اعضای هیئت علمی پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی و اساتید داور نشست)، ۲۰/۸/۹۵ در مرکز نوآوری و ایده‌پردازی علوم انسانی اسلامی (منا) برگزار شد.
در ابتدا دکتر سیاهپوش قائم مقام رئیس دبیرخانه دائمی کنگره بین‌المللی علوم انسانی اسلامی و مدیر جلسه به اساتید و پژوهشگران خوش آمد عرض کرد و سپس رضا نظریان پژوهشگر حوزه جامعه‌شناسی اسلامی و از برگزیدگان کمیسیون جامعه‌شناسی اسلامی پژوهش خود را ارائه داد.
وی در ابتدای سخنان خود گفت: «نگارنده آموزه های اسلامی «قرآن و روایات» درباره خانواده را کمابیش مطالعه نموده و به این ضرورت رسیده که این آموزه‌ها را باید در یک منطق منسجم سامان دهی کرد. ضرورت این ساماندهی به دو دلیل است:
۱٫ پیروان این دین بدانند که خانواده به مثابه یک «کل منسجم» از چه اجزا و اصولی تشکیل شده است و اینکه نوع رفتار خود را نسبت به دیگری در خانواده، چطور می بایست سامان دهند.
۲٫ ساماندهی خانواده اسلامی با منطق رئالیستی به نگارنده این قابلیت را داد که بتواند منطق خود را در مصاف با نظریات غربی درباره خانواده (طبیعی، توافقی، نظام حقوقی و…) به محک آزمون بگذارد. در این پژوهش انواع منطق های موجود از خانواده معرفی میشود و در نهایت منطق رئالیستی هم توضیح داده شده و وجوه اشتراک و تفاوت آن با منطق های دیگر، ذکر می‌شود.»
نظریان در ادامه افزود: «برای دست‌یابی به دو هدف فوق، سه مرحله باید طی شود که عبارت است از مبانی، مدل‌ها و کاربردها. در بخش مبانی، آموزه‌های اسلامی در باب خانواده را در یک منطق منسجم که عبارت است از منطق رئالیستی، قرار می‌دهیم. در بخش مدل‌ها، مبانی ساده‌سازی می‌شوند و زمینه برای کاربردی شدن موضوع فراهم می‌شود.»
وی در پایان به بخش کاربردهای پژوهش خود اشاره کرد و گفت: «در این بخش، وضع موجود مطرح می‌شود که عبارت است از وضعیت فعلی خانواده در ایران که با بهره‌گیری از رئالیسم جامعه‌شناختی مولفه‌های لازم برای انجام مصاحبه با افرادی که قصد تشکیل خانواده دارند، جمع‌آوری شده و بعد از انجام مصاحبه‌ها، وضعیت موجود فعلی ترسیم می‌شود. در نهایت با استفاده از منطق رئالیستی نحوه سیر از وضع موجود (شرایط فعلی خانواده در ایران) به وضع مطلوب (خانواده اسلامی) توضیح داده می شود.»
در ادامه نشست، حجت الاسلام دکتر حسامی، یکی از اساتید داور گفت: «اوّلاً از ایده‌پرداز محترم به خاطر ورود در این حوزه بسیار تشکر می‌کنم. ثانیاً اگر شما به سمت نظریه سیستمی بروید موفق‌تر می‌شوید، البته به نظر می‌رسد بعضی جاها به این سمت رفته‌اید. در واقع کل اسلام، یک سیستم است و خانواده نیز یک سیستم است. و شما باید این را مدنظر قرار دهید.»
وی در ادامه‌ی نقد و بررسی افزود: «شما دو نکته بسیار خوب را در بخش مبانی مطرح کرده‌اید: الف) گردآوری آیات در این موضوع براساس ترتیب نزول ب)تدریجی دیدن سیره پیامبر اسلام. به نظرم باید حرکت زیگزاگی روبه بالا بین این دو باشد و این حرکت برای مدل خانواده اسلامی مهم است.»
در ادامه، حجت الاسلام دکتر بهجت‌پور به نقد و بررسی این مقاله پرداخت و گفت:
۱٫ باید این نکته را مدّنظر قرار دهید که خانواده در اسلام یک واحد بریده از بشر نیست؛
۲٫ قرآن در سه مرحله قابل توسعه است و هدف این توسعه‌ها این است که اسلام پویا است و به تبع آن خانواده در اسلام نیز پویا است. و ایده‌پرداز باید این پویا بودن را در طرح نشان دهد. این سه مرحله عبارتند از:
• مصادیق: مانند ابولهب‌ها؛
• توسعه علمی: هرچه بشر در دانش توسعه دهد، در فهم قرآن می‌تواند اثرگذار باشد؛
• مفاهیم.
۳٫ در روش علمی، باید به جای سیره از سنت (قول، فعل و تقریر معصوم) استفاده کنید و رابطه کتاب و سنت را در سیر نزول مشخص کنید. همچنین علاوه بر استفاده از سنت پیامبر اسلام، باید از روایات ائمه علیهم‌السلام نیز استفاده کنید.»
نظریان در پاسخ به اشکالات گفت: «بحث سیستمی بحث خوبی است و آن را در خانواده استفاده می‌کنم. چنانچه در طرح آورده‌ام مولفه‌های خانواده اسلامی بر اساس رئالیسم سه سطح (غریزه، اراده، نظام حقوقی) و یک مبنا (فطرت) دارد. تمام مولفه‌های بحث سیستمی وارد در «سطح نظام حقوقی» می‌شوند، بنابراین بحث سیستمی لازم هست اما کافی نیست. برای تبیین‌پذیر کردن اراده، غریزه و مبنای فطرت و در مجموع این سه سطح و یک مبنا، می‌بایست به منطق دیگری رجوع کنیم، که به نظر نگارنده منطق رئالیستی پاسخگوی ما در این زمینه خواهد بود.»
وی در پایان افزود: «گزاره‌های خانواده اسلامی با کمک‌گیری از آیات قرآن کریم و سنت پیامبر اسلام، در هر سه مرحله مبانی، مدل‌ها و کاربردها، جمع‌آوری می‌شود. در نهایت گزاره‌های رئالیستی با گزاره‌های خانواده اسلامی، محک می‌خورد تا مشخص شود کدام گزاره‌های رئالیستی را می‌توان به عنوان یک منطق برای خانواده اسلامی به کار برد و کدام گزاره‌ها را نمی‌توان در این زمینه به کار برد.»
در پایان جلسه، دکتر سیاهپوش جمع‌بندی مباحث مطرح‌شده را بیان کرد و گفت: «با توجه به سوابق علمی ایده‌پرداز محترم و نظر اساتید، می‌توان طرح پژوهانه را بعد از انجام اصلاحات، به ایشان اختصاص داد.»