کنکاش در چیستی و اجزای ذاتی مفهوم «تحول» در علوم انسانی از دیدگاه آیتالله خامنه‌ای
سید هادی موسوی
دانشجوی دکترای تخصصی کلام اسلامی دانشگاه قم، ایران، قم
Seyed.hadi63@gmail.com
چکیده
این مقاله، کنکاشی درباره معنا، مفهوم و ماهیت تحول من حیث هی هی در علوم انسانی به مثابه نرم‌افزار تمدن نوین اسلامی از منظر آیتالله خامنه‌ای است. آنچه با کاربست روش توصیفی تحلیلی از بیانات آیتالله خامنه‌ای استنباط می‌شود، این است که تولید علوم انسانی، به علت شأن و کارویژه فکری و جهت‌دهندگی آن، که در ویژگی نرم‌افزار بودن این علوم مندرج است، واجد نقشی بی بدیل در شکلگیری تمدن نوین اسلامی است. از دیدگاه ایشان، مفهوم تحول در علوم انسانی دارای دو جزء ذاتی و قوام‌بخش میباشد که حقیقت و مفهوم این تحول را معنا و تبیین می‌کند. نخستین جزء ذاتی مفهوم تحول در علوم انسانی، رویکرد سلبی به علوم انسانی موجود است. روح این وجه سلبی تحول که روی‌گردانی همه‌جانبه و فراروی از علوم انسانی غربی به علت بحران ذاتی آن‌هاست، مستلزم انقلاب و واژگونی این علوم در حیطه‌های گوناگون مبانی، اصول، روش، جهتگیری و غایات و نیز تنزل آنها از مقام «محور تشخیص و معرفت نهایی انسان» بودن است. دومین و واپسین جزء ذاتی ماهیت تحول در علوم انسانی، رویکرد ایجابی به تولید حقیقی علوم انسانی اسلامی است. حقیقت این وجه ایجابی تحول، اقبال تام و همه‌جانبه به تفکر و اندیشه اسلامی است که به شیوه‌ای محققانه بر متون و منابع الهی و فرهنگ عریق اسلامی تکیه می‌زند و با اتکا به چنین ظرفیت‌های عظیم و غنی و عمیق اسلامی‌ای، در مسیر پیوسته، دشوار و حیاتی تولید تأسیسی، اصالی و مبدعانه علوم انسانی اسلامی گام برمی‌دارد.
کلیدواژگان: تحول در علوم انسانی، آیتالله خامنه‌ای، نرم‌افزار، تمدن نوین اسلامی، علوم انسانی غربی، تولید علوم انسانی اسلامی.
منابع
جمالی، مصطفی و همکاران (۱۳۸۷). نهضت نرم‌افزاری از نگاه مقام معظم رهبری، قم: پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی، چاپ سوم.
چالمرز، آلن اف. (۱۳۸۷). چیستی علم. ترجمه سعید زیباکلام. تهران: سازمان مطالعه و تدوین کتب علوم انسانی (سمت)، چاپ نهم.
خامنه‌ای، سیدعلی. بیانات و پرسش و پاسخ در جمع دانشجویان و اساتید دانشگاه صنعتی امیر کبیر. ۰۹/ ۱۲/ ۱۳۷۹٫
خامنه‌ای، سیدعلی. بیانات رهبر معظم انقلاب اسلامی در دیدار جوانان استان اصفهان. ۱۲/ ۰۸/ ۱۳۸۰٫
خامنه‌ای، سیدعلی. بیانات در خطبه‌های نماز جمعه تهران. ۲۸/۵/ ۱۳۸۴٫
خامنه‌ای، سیدعلی. بیانات در دیدار اعضای انجمن اهل قلم. ۰۷/ ۱۱/ ۱۳۸۱٫
خامنه‌ای، سیدعلی. بیانات در دیدار جمعی از استادان دانشگاههای سراسر کشور. ۰۸/ ۰۸/ ۱۳۸۲٫
خامنه‌ای، سیدعلی. بیانات در دیدار هیئت علمی و کارشناسان جهاد دانشگاهی. ۰۱/ ۰۴/ ۱۳۸۳٫
خامنه‌ای، سیدعلی. بیانات در دیدار جوانان، اساتید، معلمان و دانشجویان دانشگاههای استان همدان. ۱۷/ ۰۴/ ۱۳۸۳٫
خامنه‌ای، سیدعلی. بیانات در دیدار با جوانان نخبه و دانشجویان. ۰۵/ ۰۷/ ۱۳۸۳٫
خامنه‌ای، سیدعلی. بیانات در دیدار وزیر علوم و رؤسای دانشگاه‌ها. ۱۷/ ۱۰/ ۱۳۸۳٫
خامنه‌ای، سیدعلی. بیانات در دیدار شورای عالی انقلاب فرهنگی. ۱۳/ ۱۰/ ۱۳۸۴٫
خامنه‌ای، سیدعلی. بیانات در دیدار اساتید و دانشجویان دانشگاه امام صادق۷٫ ۲۹/ ۱۰/ ۱۳۸۴٫
خامنه‌ای، سیدعلی. بیانات در دیدار استادان و اعضای هیئت علمی دانشگاه‌ها. ۱۳/ ۰۷/ ۱۳۸۵٫
خامنه‌ای، سیدعلی. بیانات در دیدار نخبگان جوان. ۱۲/ ۰۶/ ۱۳۸۶٫
خامنه‌ای، سیدعلی. بیانات در دیدار اساتید و دانشجویان دانشگاههای شیراز. ۱۴/ ۰۲/ ۱۳۸۷٫
خامنه‌ای، سیدعلی. بیانات در دیدار دانشجویان سراسر کشور. ۰۷/ ۰۷/ ۱۳۸۷٫
خامنه‌ای، سیدعلی. بیانات در دیدار استادان و دانشجویان کردستان. ۲۷/ ۰۲/ ۱۳۸۸٫
خامنه‌ای، سیدعلی. بیانات در دیدار اساتید دانشگاه‌ها. ۰۸/ ۰۶/ ۱۳۸۸٫
خامنه‌ای، سیدعلی. بیانات در دیدار جمعی از بانوان قرآن‌پژوه کشور. ۲۸/ ۰۷/ ۱۳۸۸٫
خامنه‌ای، سیدعلی. بیانات در دیدار صمیمانه و پرشور هزاران نفر از دانشجویان دانشگاه‌ها. ۰۱/ ۰۶/ ۱۳۸۹٫
خامنه‌ای، سیدعلی. بیانات در دیدار اساتید دانشگاه‌ها. ۱۴/ ۰۶/ ۱۳۸۹٫
خامنه‌ای، سیدعلی. بیانات در دیدار طلاب، فضلا و اساتید حوزه علمیه قم. ۲۹/ ۰۷/ ۱۳۸۹٫
خامنه‌ای، سیدعلی. بیانات در دیدار جمعی از دانشجویان. ۱۹/ ۰۵/ ۱۳۹۰٫
خامنه‌ای، سیدعلی. بیانات در دیدار جمعی از اساتید دانشگاه‌ها. ۰۲/ ۰۶/ ۱۳۹۰٫
خامنه‌ای، سیدعلی. بیانات در دیدار جمعی از نخبگان و برگزیدگان علمی. ۱۳/ ۰۷/ ۱۳۹۰٫
خامنه‌ای، سیدعلی. بیانات در دیدار شرکت‌کنندگان در ششمین همایش ملی نخبگان جوان. ۱۲/ ۰۷/ ۱۳۹۱٫
خامنه‌ای، سیدعلی. بیانات در اجلاس جهانی علما و بیداری اسلامی تهران، سالن اجلاس سران. ۰۹/ ۰۲/ ۱۳۹۲٫
خامنه‌ای، سیدعلی. بیانات در دیدار اعضای شورای عالی انقلاب فرهنگی. ۱۹/ ۰۹/ ۱۳۹۲٫
خامنه‌ای، سیدعلی. بیانات در دیدار مسئولان سازمان انرژی اتمی و کارشناسان هسته‌ای. ۲۵/۳/۱۳۸۵٫
خامنه‌ای، سیدعلی. بیانات در اجتماع مجاورین و زائرین حرم مطهر رضوی در مشهد مقدس. ۱/۱/۱۳۹۰٫
خامنه‌ای، سیدعلی. بیانات در دیدار شرکت‌کنندگان در هفتمین همایش ملی نخبگان جوان در حسینیه امام خمینی. ۱۷/ ۰۷/ ۱۳۹۲٫
ژیلسون، اتین (۱۳۸۵). نقد تفکر فلسفی غرب. ترجمه احمد احمدی. تهران: سازمان مطالعه و تدوین کتب علوم انسانی (سمت). چاپ دوم.
کچویان، حسین (۱۳۸۲). فوکو و دیرینهشناسی دانش. تهران: انتشارات دانشگاه تهران.
کچویان، حسین (۱۳۸۳). تجدد از نگاهی دیگر. تهران: انتشارات معاونت پژوهشی و آموزشی.
لاکوست، ژان (۱۳۸۷). فلسفه در قرن بیستم. ترجمه رضا داوری اردکانی. تهران: سازمان مطالعه و تدوین کتب علوم انسانی (سمت)/ چاپ پنجم.
موسوی، سیدهادی (۱۳۹۵). مجموعه مقالات نخستین هفته علمی تمدن نوین اسلامی. جلد اول. تهران: انتشارات آفتاب توسعه.
Voegelin, Eric (1975). From Enlightenment to Revolution. Ed. John M. Hallowell,Durham: Duke University Press.
