حمیدرضا کشاورز

دانش­آموخته کارشناسی ارشد روابط بین­الملل دانشگاه فردوسی مشهد

چکیده

پیشرفت یک رشتۀ علمی به ظرفیت آن رشته در دسترسی به نظریه­ها و مفاهیمی بستگی دارد که به کمک آن بتوان به شناختی از جهان خارج نائل گردید؛ از این رو تعریف نظریه در هر رشتۀ علمی از اهمیت اساسی برخوردار است. نکتۀ قابل تأمل در مورد رشتۀ روابط بین‌الملل، سیطرۀ نظری غرب بر نظریات حاکم در این حوزه است. بر این اساس، توجه به این نکته که چهارچوب و شاکلۀ و مصادیق یک نظریه، برخاسته از کدام فرهنگ و شرایط و خاستگاه باشد، ارزش فراوانی در محاسبۀ کارآمدی، ارزش و قابلیت انطباق آن با شرایط متفاوت را دارد. در این راستا، مقالۀ حاضر تلاش نموده تا با رویکردی تحلیلی ـ تفسیری و با بهره‌گیری از سؤالات هشت‌گانۀ موجود در حوزۀ نظری روابط بین­الملل، به‌عنوان جامع­ترین معیار برای تفکیک اغلب نظریه‌های روابط بین‌الملل، دیدگاه اسلام را در مورد ویژگی‌های نظری مطرح‌شده در روابط بین­الملل، مورد بررسی و شناسایی قرار دهد. بررسی­های صورت‌گرفته در پژوهش پیش­ِ رو حاکی از آن است که اسلام با پاسخ‌گویی جامع و روشن و دور از ابهام به سؤالات مزبور، این فرضیۀ اندیشمندان فلسفی ـ سیاسی غرب را ـ که سایر قرائت‌ها و فرهنگ‌های موجود به‌طور عام و فرهنگ اسلامی به گونه­ای خاص، قادر به ارائۀ نظریه‌ای بدیل در عرصۀ روابط بین‌الملل نیستند ـ مورد بازبینی و ابطال خویش قرار داده است.

کلیدواژه‌ها: نظریه‌پردازی، روابط بین‌الملل، اسلام.

کتاب‌نامه

قرآن کریم ترجمه عزت­اله فولادوند.

آذری قمی، احمد. ۱۳۶۶٫ «احکام حکومتی». رسالت. شماره۵۸۷٫

ابراهیمی ‌ورکیانی، محمد. ۱۳۸۲٫ «همزیستی مسالمت‌آمیز از نگاه شرایع و ادیان الهی». آینۀ معرفت. شماره۱٫

اس‌. پیس، کلی‌ کیت. ۱۳۸۴٫ سازمان‌های بین‌المللی. ترجمۀ حسین شریفی طرازکوهی. تهران. میزان.

اشراق، محمد کریم. ۱۳۶۶٫ تاریخ و مقررات جنگ در اسلام. تهران. دفتر نشر فرهنگ اسلامی.

امام خمینی، روح‌الله. ۱۳۷۰٫ صحیفۀ نور (مجموعه رهنمودهای امام خمینی). تهران. وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی.

ایوبی، حجت‌الله. ۱۳۷۹٫ اکثریت چگونه حکومت می‌کند. تهران. سروش.

بیدآباد، بیژن. ۱۳۹۰٫ اصول روابط بین‌الملل در اسلام از دیدگاه حکمت و تصوف اسلامی(حقوق بین‌الملل عمومی، دیپلماسی و سیاست ‌خارجی). تهران. نورفاطمه.

جعفری‌ هرندی، محمد. ۱۳۸۴٫ «قاعدۀ نفی سبیل و کاربرد آن در روابط بین‌الملل». فقه و مبانی حقوق دانشگاه آزاد بابل. پیش‌شماره۲٫

جوادی ‌آملی، عبدالله. ۱۳۷۶٫ تفسیر موضوعی قرآن کریم. ج۱۰ (مبادی اخلاق در قرآن). قم. اسراء.

جونز، ویلیام و دیگران. ۱۳۷۶٫ خداوندان اندیشۀ سیاسی. ترجمۀ محمد جواد شیخ‌الاسلامی. تهران. انتشارات علمی و فرهنگی.

چرنوف، فرد. ۱۳۸۸٫ نظریه و زبر نظریه؛ تفاسیر و رویکردهای متعارض. ترجمۀ علیرضا طیب. تهران. نی.

حرانی، ابی‌محمد (الحسن بن علی بن الحسین بن شعبه). ۱۳۸۴٫ تحف العقول. ترجمۀ محمد باقر کمره‌ای و علی‌اکبر غفاری. تهران. انتشارات اسلامیه. چاپ سوم.

حقیقت، صادق. ۱۳۸۷٫ مبانی اندیشۀ سیاسی در اسلام. تهران. سمت.

حکیمی، محمد و علی. ۱۳۸۶٫ الحیاۀ. ج۱٫ ترجمۀ آرمان احمد. قم. دلیل ما.

خانی، محمد حسن. ۱۳۸۹٫ «نسبت بین اخلاق و منفعت در روابط بین‌الملل». دانش سیاسی. سال ششم. شماره۱٫

خانی، محمد حسن. ۱۳۸۵٫ سازمان‌های بین‌المللی از تئوری تا عمل: گذشته، حال و آینده. تهران. دانشگاه امام صادق (ع).

خدوری، مجید. ۱۳۳۵٫ جنگ و صلح در قانون اسلام. ترجمۀ غلامرضا سعیدی. تهران. انتشارات فرانکلین.

خلیلی، مصطفی. ۱۳۸۷٫ «اصالت فرد یا جامعه؟ چالش فلسفه». معرفت. سال هفدهم. شماره۱۲۶٫

دهشیار، حسین. ۱۳۸۸٫ «ستون‌های سه‌گانۀ روابط بین‌الملل و عملکرد اخلاق». علوم سیاسی. سال دوازدهم. شماره۴۸٫

دهقانی‌ فیروزآبادی، جلال. ۱۳۸۹٫ سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران. تهران. سمت.

رنی، اوستین. ۱۳۷۴٫ حکومت: آشنایی با علم سیاست. ترجمۀ لیلا سازگار. تهران. نشر دانشگاهی.

سبحانی، جعفر. ۱۳۷۰٫ مبانی حکومت اسلامی. قم. توحید.

سریع‌القلم، محمود. ۱۳۸۷٫ روش تحقیق در علوم سیاسی و روابط بین‌الملل. تهران. فروزانفر.

ستوده، محمد. ۱۳۸۲٫ «ماهیت انسان و روابط بین‌الملل». علوم سیاسی. سال ششم. شماره۲۲٫

سیف‌زاده، حسین. ۱۳۹۰٫ نظریه‌پردازی در روابط بین‌الملل: مبانی و قالب‌های فکری. تهران. سمت.

ـــــــــــــــ . ۱۳۸۵٫ اصول روابط بین‌الملل الف و ب. تهران. میزان.

صالحی‌ نجف‌آبادی، نعمت‌الله. ۱۳۸۲٫ جهاد در اسلام. تهران. نی.

صانع‌پور، مریم. ۱۳۸۲٫ فلسفۀ اخلاق و دین. تهران. آفتاب توسعه.

طالقانی، محمد. ۱۳۶۰٫ پرتوی از قرآن. ج۵٫ تهران. انتشار.

طاهری، ابوالقاسم. ۱۳۸۶٫ تاریخ اندیشه‌های سیاسی در غرب. تهران. قومس.

طباطبایی، محمد حسین. ۱۳۷۴٫ ترجمه تفسیر المیزان. ج۷٫ ترجمه محمدباقر موسوی. قم. دفتر انتشارات اسلامی حوزه علمیه.

عالم، عبدالرحمن. ۱۳۸۶٫ تاریخ فلسفۀ سیاسی غرب، عصر جدید و سدۀ نوزدهم. تهران. وزارت امور خارجه.

عباسی‌ سرمدی، مهدی. ۱۳۸۴٫ «نظریه‌های اجتناب‌ناپذیری جنگ و جهاد». فصلنامۀ انجمن معارف اسلامی ایران. سال اول. شماره۴٫

عظیمی‌ شوشتری، عباسعلی. ۱۳۸۸٫ «اهداف و وظایف کلی دولت در اسلام». معرفت سیاسی. سال اول. شماره۱٫

فراتی، عبدالوهاب. ۱۳۸۹٫ «چهارچوب و روابط دولت اسلامی با نظام بین‌الملل». در کتاب اسلام و روابط بین‌الملل به اهتمام حسین پوراحمدی. تهران. دانشگاه امام صادق (ع).

فرانکنا، ویلیام ‌کی. ۱۳۷۶٫ فلسفۀ اخلاق. ترجمۀ هادی صادقی. قم. طه.

فیرحی، داوود. ۱۳۸۶٫ نظام سیاسی و دولت در اسلام. تهران. سمت.

قوام، عبدالعلی. ۱۳۸۹٫ سیاست‌های مقایسه‌ای. تهران. سمت.

کاظمی، علی‌اصغر. ۱۳۷۶٫ اخلاق و سیاست، اندیشۀ سیاسی در عرصۀ عمل. تهران. قومس.

کریمی ‌مله، علی. ۱۳۷۷٫ «عقل‌گرایی دینی و توسعۀ سیاسی». قبسات. سال سوم. شماره۷٫

کریمی‌نیا، محمد مهدی. ۱۳۸۲٫ «ادیان الهی و همزیستی مسالمت‌آمیز». رواق اندیشه. شماره۲۶٫

لینک‌ لیتر، آندرو. ۱۳۸۵٫ ماهیت و هدف نظریۀ روابط بین‌الملل. ترجمۀ لیلا سازگار. تهران. وزارت امور خارجه.

مارش، دیوید و جری استوکر. ۱۳۸۸٫ روش و نظریه در علوم سیاسی. ترجمۀ احمد حاجی یوسفی. تهران. پژوهشکدۀ مطالعات راهبردی.

محمدی، منوچهر. ۱۳۸۹٫ سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران؛ اصول و مسائل. تهران. دادگستر.

مطهری، علی. ۱۳۸۳٫ «نگاهی به اندیشه‌های استاد مطهری در فلسفۀ تاریخ». قبسات. سال نهم. شماره ۳۰٫

مطهری، مرتضی. ۱۳۸۱٫ مجموعه آثار. ج۳ (فلسفۀ تاریخ). صدرا.

ــــــــــــــ . ۱۳۷۲٫ جامعه و تاریخ. قم. صدرا.

ــــــــــــــ . ۱۳۶۱٫ عدل الهی. قم. صدرا.

ــــــــــــــ . ۱۳۷۴٫ جهاد و موارد مشروعیت آن در قرآن. قم. صدرا.

مصباح ‌یزدی، محمد تقی. ۱۳۷۳٫ فلسفۀ اخلاق، تهران. اطلاعات.

نفیسی، زهرا. ۱۳۸۱٫ «عقل و علم در بیان مفسر المیزان». بینات. سال نهم. شماره۳۴٫

نهج‌البلاغه. ۱۳۸۸٫ ترجمه و تصحیح محمد دشتی. موسسه فرهنگی تحقیقاتی امیرالمومنین. چاپ دوم.

وحیدی ‌منش، حمزه‌علی.۱۳۸۷٫ «نمایی کلی از سیاست اخلاقی». فصلنامۀ مطالعات انقلاب اسلامی. سال چهارم. شماره۱۲٫

ورعی، جواد. ۱۳۸۱٫ حقوق و وظایف شهروندان و دولتمردان. تهران. دبیرخانۀ مجلس خبرگان رهبری.

Anـnabhani, Taqiuddin. 1998. The Islamic State. London. AlـKhalifeh publication.

AboـKazleh, Mohammad. 2006. “Rethinking International Relation Theory in Islam: Toward a Adequate Approach”. Turkish Journal of International Relation. Vol 5. No 4.

Brown, Chris .2000. Understanding International Relation. Palgrave. Macmillan.

Gray, Colin S. 2007. War, Peace and International Relation. London. Routledge.

Haniff Hassan, Muhammad. 2007. “War, peace or neutrality: An overview of Islamic politys Basis of InterـState Relations”. S.Rajartnam School of international Studies Singapore. No 130.

Mueller, Samuel F. 2010. “Peace, War and Modernity in International Relation Theory”. Transcience Journal. Vol 1, No 1.

Singer, David J. 1961. “The levelـofـAnalaysis Problem in International Relation”. World Politics. Vol 14. No 1.

Ulen, Thomas S. 1999. “Rational Choice Theory in Law and Economics”. University of Illinois Institute of Government and Public Affairs. No 710.