دکتر شهلا باقری

، دانشیار دانشگاه خوارزمی

رضا نظریان،

کارشناسی ارشد جامعه‌شناسی

چکیده

«ساختار و عاملیت» ازمهم‌ترین مباحث نظری و بنیادی موجود در جامعه‌شناسی معاصر است. ساختار و عاملیت هریک دارای ویژگی‌های مخصوص به خود هستند.ضرورت توجه به این دو عنصر در تبیین پدیده‌های اجتماعی، منجر به پدیدآمدن نظریات متنوعی شده است که هریک ازطریق فرایند متفاوتی، سعی در حفظ اصالت یکی، یا توأمان این دو در یک نظریه اجتماعی دارند. این مقاله با استفاده از روش مقایسه‌ای، درصدد کشف عناصر مشترک و متمایز موجود در سه نظریه مربوط به تبیین مسئله «رابطه ساختار و عاملیت» است. سه نظریه‌ای که می‌خواهند به این دو، توأمان توجه کنند. نظریات مورد بررسی، نظریۀ «ساختاربندی گیدنز»، نظریه«تکوین آرچر» و نظریه «اصالت فرد‌ـ‌جمع‌ـ‌رابطه زاهد» هستند. در‌این‌بین، نظریه زاهد تبیین جامع‌تری از نوع رابطه ساختار و عاملیت ارائه داده است. نتیجه‌ای که از مقایسه بین این نظریات حاصل می‌شود این است که سازوکار و مکانیسم ارتباطی بین ساختار و عاملیت، با استنادات دینی موجود در نظریه زاهد ـ به‌عنوان یک جامعه‌شناس مسلمان ـ قادر است نشان دهد که عاملیت چگونه با ساختار ارتباط می‌یابد و ساختار چگونه با عاملیت مرتبط می‌شود.

کلیدواژه‌ها: جمع، فرد، ساختار، عاملیت، ایدئولوژی و فرهنگ.

کتاب‌نامه

اسمیت،فیلیپ. ۱۳۸۳٫ درآمدی بر نظریه فرهنگی. ترجمه حسن پویان. تهران. دفتر پژوهش‌های فرهنگی.

پارکر،جان. ۱۳۸۳٫ ساختاربندی. ترجمه امیر عباس سعیدی پور. تهران. انتشارات اشیان.

پیرسون،کریستوفر. ۱۳۸۰٫ گفت‌و‌گو با انتونی گیدنز(معنای مدرنیت). ترجمه علی‌اصغر سعیدی.‌ تهران. انتشارات کویر.

تریگ،راجر. ۱۳۸۴٫ فهم علم اجتماعی. ترجمه شهناز مسمی پرست. تهران. نشر نی.

جلائی‌پور،حمیدرضاو جمال محمدی. ۱۳۸۷٫نظریه‌های متأخر جامعه‌شناسی. تهران. نشر نی.

حاجی حیدری،حامد. ۱۳۸۸٫ انتونی گیدنز(مدرنیت.زمان.فضا). تهران. نشر اختران.

درستی،احمد. ۱۳۷۹٫ «دیدگاه‌های مختلف جامعه‌شناختی درباره مسئله کارگزار و عاملیت»نشریه علوم سیاسی. سال سوم. شماره دوازدهم.

ریتزر،جورج. ۱۳۸۶٫نظریه جامعه‌شناسی در دوران معاصر. ترجمه محسن ثلاثی. تهران. انتشارات علمی.

زاهدزاهدانی،سیدسعید. ۱۳۶۷٫«نگرشی اجتماعی به اصول دین در اسلام». مجله علوم اجتماعی و انسانی دانشگاه شیراز. دوره چهارم. شماره اول.

ـــــــــــــــــــــــ‌.۱۳۶۹٫ «رابطه فرد و جامعه: مقایسه دو دیدگاه». مجله علوم اجتماعی و انسانی دانشگاه شیراز. دوره پنجم. شماره دوم.

ـــــــــــــــــــــــ‌.۱۳۷۰الف. طرحی نو در علوم اجتماعی. شیراز. مؤسسه انتشارات بهینه.

ـــــــــــــــــــــــ‌. ۱۳۷۰ب. مبانی روش تفکر اجتماعی در اسلام. شیراز. مؤسسه انتشارات بهینه.

ـــــــــــــــــــــــ‌.۱۳۷۷٫ «نظریه‌ای ترکیبی درمورد جنبش‌های اجتماعی». فرهنگ. اندیشه سیاسی.ص۲۸-۲۷٫

ـــــــــــــــــــــــ‌.۱۳۸۰٫ بهائیت در ایران. تهران. مرکز اسناد انقلاب اسلامی.

ـــــــــــــــــــــــ‌.۱۳۸۱٫ جنبش‌های اجتماعی معاصر ایران. تهران. نشر کتاب طه.

ـــــــــــــــــــــــ‌.۱۳۸۷٫ نظریه‌ای درمورد جنبش‌های اجتماعی. کرسی‌های نظریه‌پردازی، دانشگاه شیراز. داوران: دکتر حمید احمدی، دکتر غلامرضا جمشیدی‌ها و دکتر عیوضی.

زاهدزاهدانی، سید سعید؛ جاجرمی‌زاده و دیگران.۱۳۹۰٫ «چیستی و چگونگی فرهنگ پایه اسلامی وسکولار». دانشگاه شیراز و دانشگاه پیام نور شیراز.

سایر، آندرو. ۱۳۸۵٫ روش در علوم اجتماعی:رویکردی رئالیستی. ترجمه دکتر عماد افروغ. تهران. پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.

کرایب، یان. ۱۳۷۸٫ نظریه اجتماعی مدرن. ترجمه عباس مخبر. تهران. نشر آگاه.

کسل،‌ فیلیپ. ۱۳۸۳٫ چکیدهآثار انتونی گیدنز. ترجمه حسن چاوشیان. تهران. نشر ققنوس.

گیدنز، آنتونی. ۱۳۷۶٫ جامعه‌شناسی. ترجمه منوچهر صبوری. تهران. نشر نی.

ـــــــــــــ. ۱۳۷۸٫ سیاست، جامعه‌شناسی و نظریه اجتماعی. ترجمه منوچهر صبوری. تهران. نشر نی.

ـــــــــــــ. ۱۳۸۴الف. چشم‌اندازهای جهانی. ترجمه و مقدمه محمد رضا جلائی پور. تهران. نشر طرح نو.

ـــــــــــــ. ۱۳۸۴ب. مسائل محوری در نظریه اجتماعی.ترجمه دکتر محمد رضایی. تهران.انتشارات سعاد.

مطهری، مرتضی. بی‌تا. جامعه و تاریخ. تهران. انتشارات صدرا.

مقدس، علی اصغر و حسین قدرتی. ۱۳۸۳٫ «نظریه ساختاری‌شدن انتونی گیدنز و مبانی روش‌شناختی آن». مجله علوم اجتماعی دانشکده ادبیات و علوم انسانی دانشگاه فردوسی مشهد.

Archer  Margaret. 1986.culture and agency.Cambridge.University Press.

______________. ۱۹۹۶. Realist Social Theory:The Morphogenetic Approach. Cambridge.University Press.

______________. ۲۰۰۰. being human: the problem of agency. Cambridge.University Press.

Craib ،Ian. 1992. Anthony Giddens.Routledge. London.

Giddens ،Anthony.1979. central problems in social theory ،the macmillan  press  ltd. First edition 1979،London.

________________. ۱۹۸۶. The Constitution of Society. University of California Press.

Giddens Anthony،Jonathan turner. 1987. social theory today.Stanford University press.

Peter،Berger.1963. invitation to sociology.harmondsworth Middlesex England.