. درآمدی بر نظریه حقوقی اسلام | کنگره بین المللی علوم انسانی اسلامی
| امروز پنج شنبه, ۹ فروردین , ۱۴۰۳ | Thursday, 28 March , 2024 |
فارسی English

درآمدی بر نظریه حقوقی اسلام

محمود حکمت نیا

دانشیار پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی

مهدی معلی

پژوهشگر پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی

سید محمد حسین کاظمینی

 

پژوهشگر پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی

چکیده:

نظریه حقوقی اسلام مجموعه گزاره‌ها و آموزه‌های نظام‌مند است که می‌تواند قواعد حاکم بر روابط اجتماعی انسان را که دارای ضمانت اجرا بوده تحلیل نماید. این نظریه بر اساس بنیان‌های نظری هستی‌شناختی و انسان‌شناختی، مبنای الزام قواعد حقوقی را اراده حکیمانه شارع دانسته است و این اراده بر اساس منابع شناخته‌شده و روش‌شناسی تقنینی و تفسیری متناسب با مبنا و منبع و هماهنگ با ابعاد وجودی انسان و غایت‌مندی آخرت‌گرایانه وی در قالب اصول، قواعد، نهادها و سازمان‌های حقوقی متناسب با نیازهای متفاوت فردی و اجتماعی قابل استخراج و فهم است. بر اساس این نظریه اگرچه اراده شارع در بازه زمانی مشخص و در جامعه‌ای با ساختار سنتی ابراز گریده است، اما با ظرفیت‌های وسیع خویش توان تنظیم روابط متنوع اجتماعی در دوره‌های مختلف و جوامع گوناگون را دارد. این نظریه به لحاظ معرفتی مرزهای خویش را با نظریه‌های انسان‌محور و حتی دین‌محور مشخص نموده است. با وجود ترسیم مرزها و بیان سلبی نسبت به نظریه‌های رقیب به لحاظ اثباتی دسته وسیعی از مکاتب و نظریه‌های خرد را در خود جای داده است. نظریه حقوقی اسلام می‌تواند ابعاد مختلف نظام حقوقی منسجمی را در برابر نظام‌های حقوقی دیگر ترسیم کند.

کلمات کلیدی: نظریه حقوقی اسلام، نظام حقوقی، مبنای حقوق، منابع حقوق، روش‌شناسی حقوق

منابع

 

الف. فارسی

  1. پاکت‌چی، احمد. اصحاب حدیث، از مجموعه دائره المعارف بزرگ اسلامی، تهران: مرکز دائرهالمعارف بزرگ اسلامی، ۱۳۶۷٫
  2. پوپر، کارل. منطق اکتشافات علمی، ترجمه احمد آرام، تهران: انتشارات سروش، ۱۳۷۲٫
  3. حکمت‌نیا، محمود و همکاران، فلسفه حقوق خانواده، تهران: روابط عمومی شورای فرهنگی اجتماعی زنان، ۱۳۸۶٫
  4. ــــــــــ (گ‍روه‌ اص‍طلاح‌ن‍ام‍ه‌ اص‍ول‌ ف‍ق‍ه‌)، اصطلاح‌نامه اصول فقه، ق‍م‌: دف‍ت‍ر ت‍ب‍ل‍ی‍غ‍ات‌ اس‍لام‍ی‌ ح‍وزه‌ ع‍ل‍م‍ی‍ه‌ ق‍م‌، ۱۳۷۸.
  5. دهخدا، علی‌اکبر، لغت‌نامه دهخدا، تهران: انتشارات دانشگاه تهران، ۱۳۷۳٫
  6. رفیع پور، فرامرز. کندوکاوها و پنداشتها، تهران: شرکت سهامی انتشار، ۱۳۷۴٫
  7. عضدانلو، حمید. آشنایی با مفاهیم اساسی جامعه شناسی، تهران: نشر نی، ۱۳۸۴٫
  8. علیدوست، ابوالقاسم ، فقه و عرف، تهران: انتشارات پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه، ۱۳۸۴٫
  9. علیزاده، عبدالرضا؛ مبانی رویکرد اجتماعی به حقوق؛ چ۱، قم: پژوهشگاه حوزه و دانشگاه و سمت، ۱۳۸۷
  10. کاتوزیان، ناصر،کلیات حقوق (نظریه عمومی)؛ ت‍ه‍ران: دادگ‍س‍ت‍ر، ۱۳۷۷٫
  11. مدرسی، سیدمحمدتقی، تصویری نو از روابط خانواده در قرآن، فصلنامه شورای فرهنگ اجتماعی زنان، ش ۹، ۱۳۷۹٫
  12. وائل بن حلاق، تاریخ تئوری‏های حقوقی‏، ترجمه محمد راسخ، تهران: نشر نی، ۱۳۸۶٫

ب. عربی

  1. اردبیلی (محقق)، احمد؛ مجمع الفائده و البرهان؛ ۲ ج، قم: اسلامی، ۱۴۱۷ق شیخ انصاری، کتاب الطهاره، ج ۲، ص ۵۷۰٫
  2. ارموی، محمد بن حسین، الحاصل فی المحصول، بی‌تا،
  3. انصاری، مرتضی؛ فرائد الاصول؛ ۴ ج، چ۱، قم: مجمع الفکر اسلامی، ۱۴۱۹ق.
  4. بحرانی، یوسف؛ الحدائق الناضره فی احکام العتره الطاهره؛ ۲۵ ج، قم: انتشارات جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، ۱۳۶۷٫
  5. الترابی، حسن، تجدید اصول الفقه الاسلامی، بیروت: دار الجیل، ۱۹۸۰٫
  6. سبحانی تبریزی، جعفر، تهذیب الاصول: تقریر ابحاث الامام خمینی، تهران: موسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی (ره)، ۱۳۸۳٫
  7. جزایری، نعمت‏اللَّه، نور البراهین، ۲ ج، قم: نشر اسلامى، ۱۴۱۷ق.
  8. جوهرى، اسماعیل‌بن‌حماد، الصحاح تاج، تحقیق احمد عطار، ۷ ج، بیروت: دار العلم للملایین، ۱۴۰۷ق.
  9. ابن اثیر، مبارک بن محمد،النهایه فی غریب الحدیث، تصحیح علی بن حسن حلبی اثری، ریاض: دار ابن الجوزی، ۱۳۸۰ق.
  10. بهبهانی، وحید، حاشیه مجمع الفائده و البرهان، ق‍م: مؤسسه ع‍لام‍ه‌ وح‍ی‍د بهبهانی‌، ۱۴۱۷ق‌.
  11. حسینی بهسودی، محمد سرور، مصباح الاصول (تقری‍رات بحث آیت‌الله اب‍وال‍ق‍اس‍م‌ خ‍وی‍ی)؛ ۳ ج، چ۵، قم: مکتبه الداوری، ۱۴۱۰ق.
  12. حکیم، سید محمدسعید؛ المحکم فی اصول الفقه؛ ۶ ج، چ۱، بی‌جا: مؤسسه المنار، ۱۴۱۴ق.
  13. حلی (محقق)، جعفر‌بن‌حسن، معارج الاصول، چ۱، قم: مؤسسه آل‏البیت، ۱۳۶۱٫
  14. خراسانی (آخوند)، محمدکاظم؛ کفایه الاصول؛ ۲ ج، چ۲، قم: مؤسسه آل‌البیت؛ ۱۴۱۷ق.
  15. خلاف، عبدالوهاب، مصادر التشریع الاسلامی فیما لانصّ فیه، کویت: دارالقلم، ۱۹۹۳٫
  16. خویی، سید ابوالقاسم؛ اجود التقریرات؛ ۴ ج، چ۱، قم: مصطفوی، ۱۳۷۷٫
  17. رازی، فخرالدین، مفاتیح الغیب (تفسیر کبیر)، بیروت، دارالفکر، سوم، ۱۴۱۵ ق.
  18. انصاری، مرتضی، رسائل فقهیه؛ قم: کنگره شیخ انصاری، ق‍م‌: ال‍م‍وت‍م‍ر ال‍ع‍ال‍م‍ی‌ ب‍م‍ن‍اس‍ب‍ه‌ ال‍ذک‍ری‌ ال‍م‍ئ‍وی‍ه‌ ال‍ث‍ان‍ی‍ه‌ ل‍م‍ی‍لاد ال‍ش‍ی‍خ‌ الان‍ص‍اری‌، ۱۴۱۴ق‌.
  19. رشید رضا، محمد، یسر الاسلام و اصول التشریع العام: فی نهی الله و رسوله عن کثره السوال، قاهره: مطبعه نهشته مصر، م۱۹۵۶.
  20. روحانی، محمد؛ منتقی الاصول؛ گردآوری عبدالصاحب الحکیم؛ ۳ ج، قم: امیر، ۱۳۷۲٫
  21. سید علی سیستانی، قاعده لاضرر و لاضرار (تقریرات) : بیانات آیت الله سید علی حسینی سیستانی،به قلم آیت الله زاده حسینی سیستانی ؛ ترجمه اکبر نایب‌زاده، تهران: خرسندی، ۱۳۸۹
  22. سید علی هاشمی شاهرودی، دراسات فی علم الاصول (تقریر ابحاث آیت الله ابوالقاسم خویی
  23. صدر ،سید محمدباقر ، اقتصادنا، دار التعارف للمطبوعات، چاپ شانزدهم، بیروت ۱۴۰۲
  24. طباطبایی، سید محمدحسین ، تفسیر المیزان، نشر اسماعیلیان، طبعه الثانیه، ۱۳۹۵ هـ. ق.
  25. شهرستانی، ابوالفتح محمد؛ الملل و النحل؛ تصحیح احمد فهمى محمد؛ ۲ ج، بیروت: دارالسرور، ۱۳۶۸ق.
  26. شیرازی، صدرالدین محمد، الاسفار الاربعه، قم، مکتبه المصطفوی، بی تا.
  27. صبحی محمصانی، فلسفه قانونگذاری در اسلام، ترجمه اسماعیل گلستانی، انتشارات آثار اندیشه، تهران.
  28. صدر، سید محمدباقر؛ دروس فی علم الاصول؛ ۳ ج، چ۲، بیروت: دار الکتاب اللبنانی، ۱۴۰۶ق.
  29. طوسی، محمد بن حسن ،النهایه، موسسه النشر الاسلامی، الطبعه الاولی، قم ۱۴۱۲ ق
  30. عاملی (شهید ثانی)، زین‌الدین محمد؛ روض الجنان؛ قم: بوستان کتاب، ۱۳۸۰٫
  31. عاملی، محمد بن مکی (شهید اول)، القواعد و الفوائد، تحقیق سید عبدالهادی حکیم، قم، مکتبه المفید، بی تا.
  32. عراقی، آقا‌ضیاء؛ نهایه الأفکار؛ ۴ ج، قم: نشر اسلامى، ۱۴۰۵ق.
  33. عسکرى، ابوهلال؛ الفروق اللغویه؛ قم: بصیرتى، ۱۳۵۳٫
  34. حلی، مختلف‌شیعه‌فی‌احکام‌شریعه ، انتشارات مؤسسه نشر الاسلامی، قم، ۱۴۱۷٫
  35. علم الهدی، سید مرتضی، الذریعه الی اصول الشریعه، تصحیح و تعلیق ابوالقاسم گرجی، تهران، انتشارات دانشگاه تهران، ۱۳۴۶ ش.
  36. علوانی، طه جابر؛ مقصدهای شریعت؛ ترجمه ابوالقاسم حسینی؛ چ۱، تهران: پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی، ۱۳۸۸٫
  37. فاسی، علال، مقاصد الشریعه الاسلامیه و مکارمها
  38. فراهیدى، عبدالرحمن خلیل‌؛ کتاب العین؛ تحقیق مهدى مخزومى و سامرائى؛ ۸ ج، چ۲، مصر: هجره، ۱۴۰۹ق.
  39. الفیض القاسانی، محمد محسن، الاصول الاصلیه، تهران: میرجلال‌الدین، ۱۳۴۹ .
  40. قوشجی، علاء الدینع‍ل‍ی‌ ب‍ن‌ م‍ح‍م‍د، ، الشرح الجدید، (شرح تجرید)،دارال‍طب‍اع‍ه‌ اح‍م‍د ک‍ت‍اب‍ف‍روش‌ق‌۱۳۰۷.
  41. کاظمی، محمدعلی؛ فوائد الاصول (تقریر ابحاث النایینی)؛ ۳ ج، چ۱، قم: نشر اسلامی، ۱۴۰۹ق.
  42. کلینی،محمد بن‌ یعقوب ،الکافی، ب‍ی‍روت‌ : دارال‍ت‍ع‍ارف‌ ل‍ل‍م‍طب‍وع‍ات‌‏‫‏، ۱۴۱۱ق.
  43. کرکی (محقق)، نورالدین ابوالحسن؛ جامع المقاصد؛ ۱۳ ج، قم: مؤسسه آل‌البیت، ۱۳۸۷٫
  44. گلپایگانی، محمدرضا؛ افاضه العواید تعلیق علی درر الفواید ح‍ائ‍ری‌ ی‍زدی؛ ۲ ج، ق‍م: دار ال‍ق‍رآن‌ ال‍ک‍ری‍م‌، ۱۴۱۰ق.‌
  45. مؤمن قمی، محمد؛ تسدیدالاصول؛ ۲ ج، چ۱، قم: ن‍ش‍ر اس‍لام‍ی‌، ۱۳۷۳.
  46. شحرور، محمد، الکتاب و القرآن قراءه معاصره (عربی) ، سنی، دمشق: الاهالی، چاپ اول، ۱۹۹۰م.
  47. معتزلی، ابن‌ابی‌الحدید؛ شرح نهج البلاغه؛ ۲۰ ج، قم: کتابخانه آیت‌الله مرعشی نجفی، ۱۴۰۴ق.
  48. مکارم شیرازی، ناصر؛ قواعد الفقهیه؛ ۲ ج، قم: مدرسه امام علی، ۱۳۷۹٫
  49. موسوی بجنوردی، سید محمدحسن؛ القواعد الفقهیه؛ ۷ج، چ۱، قم: اسماعیلیان، ۱۳۸۹.
  50. میرزای قمی، قوانین الاصول، چاپ سنگی، بی تا، بی جا.
  51. المیرزا محمدعلی التوحیدی، مصباح الفقاهه(تقریر ابحاث خویی) تبریزی؛ چ۱، بیروت: دارالهادی، ۱۴۱۲ق.
  52. نجفی خوانساری، موسی؛ منیه الطالب (تقریر بحث النائینی)؛ ۲ ج، چ۱، قم: نشر اسلامی، ۱۴۱۸ق.
  53. نجفی، محمدحسن؛ جواهرالکلام؛ ۴۳ ج، چ۹، تهران: دارالکتب الاسلامیه، ۱۳۶۸٫
  54. نراقی (محقق)، احمد ،مستند الشیعه؛ ۷ ج، مشهد: آل‌البیت، ۱۴۱۵ق.
  55. اب‍وزی‍د، ن‍ص‍رح‍ام‍د، ال‍خ‍طاب‌ وال‍ت‍اوی‍ل‌،ب‍ی‍روت‌ : ال‍م‍رک‍ز ال‍ث‍ق‍اف‍ی‌ ال‍ع‍رب‍ی‌ ، ۲۰۰۰م‌
  56. وحید بهبهانی، محمدباقر؛ الرسائل الفقهیه؛ قم: مؤسسه علامه وحید بهبهانی، ۱۴۱۷ق.

 

ج. انگلیسی

  1. Caws, Peter. “Scientific Method,” in The Encyclopedia of Philosophy, ed. Paul Edwards (New York: Macmillan, 1967).
  2. Harding, Sandra. Is There a Feminist Method?, in Sandra Harding(ed.), Feminism and Methodology: Social Science Issues, US: Indiana University Press, 1987
برچسب‌ها:, , , , , , , ,

Comments are closed.

تصویر ثابت