یحیی نوریان،

کارشناسی ارشد معماری، دانشکدۀ هنر و معماری دانشگاه تربیت مدرس تهران

دکتر مجتبی انصاری،

دانش‌یار دانشکدۀ هنر و معماری دانشگاه تربیت مدرس تهران

دکتر محمد جواد مهدوی‌نژاد،

استاد‌یار دانشکدۀ هنر و معماری، دانشگاه تربیت مدرس تهران

چکیده

تاریخ به‌مثابه یکی از دانش‌های بشری و تاریخ هنر به‌عنوان یکی از دانش‌های بنیادین رشته‌های هنری، نقش مؤثری در شکل‌گیری پایه‌های فکری هنرمندان و هنرجویان دارد. آنچه امروز به‌عنوان تاریخ هنر و تمدن می‌دانیم، نگرشی به تاریخ، متأثر از پیش‌فرض‌ها و ارزش‌داوری‌های جهان غرب است که با آموزه‌های اسلامی و اصول عقلانی مطابقت‌ ندارد. بدین‌ترتیب برای پاسخ‌گویی به نیازهای معرفتی بومی و شکل‌دهی بنیان‌های اندیشۀ هنری بر مبنای آموزه‌های اسلامی، بازتعریف متون و محتوای تاریخ هنر ضروری است.

پرسش اصلی این مقاله از چگونگی این بازتعریف است و پیش‌فرض‌ آن بر آموزه‌های اسلامی و انگاره‌های قرآنی است و با استفاده از روش تحقیق استدلال منطقی سعی در به‌دست آوردن الگوی مورد نظر دارد. در این مقاله با جست‌وجو در باب تدوین الگوی بازتعریف متون و محتوای تاریخ هنر، دربارۀ هر کدام از مراحل سه‌گانۀ پژوهش تاریخی ـ که به تولید متون تاریخی منجر می‌شود ـ بحث می‌شود و با تقسیم اسناد به دو گروه روایی و حکایی و طرح موضوع اعتبارسنجی و تفسیر بالرأی مجاز پیرامون آنها و ارائۀ روش‌های توجیه باور تاریخی، با بیان اینکه قالبی باید برای روایت تاریخ انتخاب شود که به قدر کفایت و الگوگرفته از الگوی روایت‌پردازی قرآن کریم در باب تاریخ باشد، الگویی برای بازتعریف متون و محتوای تاریخ هنر عرضه می‌شد.

کلیدواژه‎ها: تاریخ هنر، بازتعریف متون، رویکرد اسلامی، تغییر پیش‌فرض‌ها.

کتاب‌نامه

قرآن کریم

آل داود، سید علی. ۱۳۸۳. «نگاهی به تاریخ جهان از دید دانشمندی مسلمان». نامۀ فرهنگستان. دوره ۶. شماره ۳.

ابن بابویه، محمدبن‌علی، ۱۳۷۷٫ خصال شیخ صدوق. ترجمۀ محمد باقر کمره‌ای. تهران. کتابچی. چاپ اول.

بی‌نام. ۱۳۸۴. کتاب‌هایی از عهد عتیق (کتاب‌های قانونی ثانی) براساس کتاب مقدس اورشلیم. ترجمۀ پیروز سیار. تهران. نی. چاپ چهارم.

جلیلی، سید هدایت. ۱۳۸۴٫ «راز اختلاف در تفسیر رخدادهای دینی ـ تاریخی». فصلنامۀ انجمن معارف اسلامی ایران. شماره ۴.

جنسن، هـ. ۱۳۸۸٫ تاریخ هنر جنسن. ترجمۀ فرزان سجودی. تهران. فرهنگ‌سرای میردشتی. چاپ اول.

زروانی، مجتبی. ۱۳۸۵٫ «تاریخ و پدیدارشناسی دین». فصلنامۀ انجمن معارف اسلامی ایران. شماره۲٫

سجادی، سید مهدی و برخورداری، رمضان. ۱۳۸۳٫ «تبیین و تحلیل جریان اسلامی‌سازی علوم و آثار آن بر تعلیم و تربیت». فصلنامۀ نوآوری‌های آموزشی، شماره۷٫

سورآبادی، عتیق‌بن‌محمد. ۱۳۸۰٫ تفسیر عتیق نیشابوری. تهران. بنیاد آفرینش‌های هنری نیاوران. چاپ اول.

طباطبایی، سید محمد حسین. ۱۳۷۴٫ تفسیر المیزان (جلد ۱۱).ترجمۀ سید محمد باقر موسوی همدانی. قم. دفتر انتشارات اسلامى جامعۀ مدرسین حوزۀ علمیۀ قم‏. چاپ پنجم.

عتف. ۱۳۸۳٫ شرح درس آشنایی با تاریخ معماری جهان. تهران. وزارت علوم، تحقیقات و فنّاوری، شورای عالی برنامه‎ریزی، مشخصات کلی، برنامه و سرفصل دروس رشته‎های هنر.

علم‌الهدی، جمیله. ۱۳۸۶٫ «درآمدی بر مبانی اسلامی روش تحقیق». فصلنامۀ نوآوری‌های آموزشی. شماره۲۱٫

کلینی، محمدبن یعقوب‌بن‌اسحاق. ۱۴۰۷ق. الکافی (جلد ۱ و ۶). تهران. دار الکتب الاسلامیه. چاپ چهارم.

کمیجانی، داوود. ۱۳۸۴٫ پژوهشی توصیفی در کتب مقدس، دفتر اول: اوستا، عهد قدیم، عهد جدید و قرآن. تهران. وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی؛ سازمان چاپ و انتشارات. چاپ اول.

گاردنر، هلن، ۱۳۸۵٫ هنر در گذر زمان. ترجمۀ محمد تقی فرامرزی. تهران. آگاه. چاپ هفتم.

گامبریچ، ارنست. ۱۳۸۸٫ تاریخ هنر. ترجمۀ علی رامین. تهران. نی. چاپ ششم.

گروت، لیندا و وانگ، دیوید. ۱۳۸۸٫ روش‌های تحقیق در معماری. ترجمۀ علیرضا عینی‌فر. تهران. دانشگاه تهران. چاپ سوم.

مرادی، مسعود. ۱۳۸۸٫ «تاریخ و مشکلات آموزشی ـ پژوهشی پیش رو (راهبردهای توسعۀ کیفی)». فصلنامۀ تاریخ‌نگری و تاریخ‌نگاری. دوره ۱۹. شماره ۲.

مطهری، مرتضی. ۱۳۷۸٫ مجموعه آثار شهید مطهری (جلد ۱۶). تهران. صدرا. چاپ اول.

مهدوی‌نژاد، محمد جواد و نوریان، یحیی. ۱۳۹۰٫ «قصه؛ الگوی روایت تاریخی از منظر قرآن کریم (بازخوانی سورۀ مبارکه یوسف به‌عنوان بهترین تاریخ‌گویی)». فصلنامۀ پژوهش‌ها‌ی میان‌رشته‌ا‌ی قرآن کر‌یم. شماره۴٫

نوریان، یحیی و مهدوی‌نژاد، محمد جواد. ۱۳۹۱. «بازتعریف نگرش تاریخی آثار معماری براساس آموزه‌های اسلامی با تاکید بر فن‌آوری در آثار (نمونه: طراحی موزه تاریخ فن‌آوری معماری تهران ـ مجموعه برج میلاد تهران)». پایان‌نامه کارشناسی ارشد گروه معماری دانشکده هنر و معماری دانشگاه تربیت مدرس.

نویدی، محمد علی. ۱۳۸۸٫ «حکایت و حکمت علم در جهان اسلام». فلسفۀ دین. دوره ۶. شماره ۴.

همامی، عباس. ۱۳۸۳٫ «تفسیر بالرأی جایز و شرایط و مراحل آن». زبان و ادبیات عربی (مجلۀ دانشکدۀ ادبیات دانشگاه تهران).  شماره ۶-۷٫

یزدان‌پرست لاریجانی، محمد حمید. ۱۳۸۷. داستان پیامبران در تورات، تلمود، انجیل و قرآن و بازتاب آن در ادبیات فارسی. تهران. اطلاعات. چاپ سوم.